КҮН КУЙААРЫМА ТҮҮЛДЬҮТЭ:

ТААС
Кытыл устун улахан таастарынан хаамыы- баар ыарахатары этэҥҥэ туоруурга.
Тааһынан быраҕыллыы - туохтанг эрэ соһуйарга.
Элбэх таас көстөрө - кыракый күчүмэҕэйдэри кэбэҕэстик туоруурга.
Күндү таас - харчы кэлэригэр.

ТАБА
Таба - ситиһии эбэтэр күүппэтэх өттүттэн үөрүүлээх уларыйыы билгэтэ.

ТАҤАРА
Таҥара мичээрдиирэ, тугу эмэ утары уунара, бэлэхтиирэ - биллибэт дьоҕур арылларыгар эбэтэр күүппэтэх өттүнэн туох эрэ көмө кэлэригэр.
Таҥара кыыһырбыт сирэйдээ көстөрө - сыыһаны оҥорортон сэрэтии.

ТАРАҔАЙ
Тараҕай киһи - эппит тылыгар турбат, киһи эрэммэт киһитин кытта алтыһан, элбэх сыраны - сылбаны, күүскүн-уоххун эһэргэ.
Эр киһи баттаҕа суох буолбутун түһээн көрөрө - киниэхэ хом санаалаах дьахтар саҥарарын, холуннарарын, куһаҕаны ыралыырын бэлиэтэ.
Эдэр кыыска тараҕай киһи көстөрө - кинилиин тапсыбат, кинини сөбүлээбэт, истин сыһыана суох киһи сүрэ.



ТАПТАЛ
Түһээн кими эрэ күүскэ таптааһын - тус бэйэ олоҕо табыллыбатаҕын көрдөрөр.
Таптыыр киһигин түһээн таптаабат буолуу - олоҕу уларытар кэм кэлбитин таайтарар.
Эйиигин дьонун таптыыллара, атаахтаталлара - кинилэр эйиигинэн киэн тутталлар, эрэнэллэр, эбэтэр ыраах сылдьар буоллаххына, ахталларын, суохтуулларын бэлиэтэ.
Дьонуҥ эйиэхэ болҕомто уурбакка, атын оҕону таптыыллар - эйиигин бэйэн оҕолорун өйдөөбөттөрүн эбэтэр болҕомто ирдииллэрин көрдөрөр түүл.

ТОҤСУУР
Кимэ биллибэт киһи томсуйара - айдааҥҥа, табыгаһа суох кэпсэтиигэ.нроти

ТЫҤЫРАХ
Кирдээх тыҥырах - дьон саҥарарыгар.
Уһун тыҥырах - үлэ үксүүрүгэр.
Тыҥыраҕынавн хайа тардыы - албыннаан да буоллар тугу эмэ ситиһэргэ.
Бэйэҕин хайа тардаллара - этиһиигэ, туох эрэ куһаҕаны оҥорорго, өстүһэргэ.

Бравина

ТААС (УһААТ)
Суунар тааһы көрүү- сүрэҕи долгутар көрсүһүүнү эрэннэрэр.
Тааһы, уһааты атыылаһыы — олоххор дьикти түгэн үүнэригэр.
Кимтэн эрэ таас ылаҕын/уларсаҕын — доҕорун сөрөөн түөрэккэй соҕус балаһыанньаҕа киирэргэр.
Алдьаммыт тааһы бөххө быраҕыы — дьиэ-кэргэн холку олоҕун мэктиэлиир.

ТААС
Күндү таас — тапталга ситиһии бэлиэтэ
Көннөрү таас өрөһөлөнөн сытара — элбэх кыһалҕанарга.
Тааһы хомуйуу - бэйэҕиттэн сылтаан санаа алдьанарыгар.
Дьону тааһынан тамныыр — ким эрэ туһунан куһаҕаннык саныырга, саҥарарга.
Эйигин тааһынан быраҕаллара — дьон эн тускунан куһаҕаннык саҥараллар.


ТАБА
Табалаах киһи кэлэрэ — булт-ас тахсарыгар.
Таба үөрүн көрүү, үүрүү — аһыҥа түһэригэр.


ТАБААХ
Түһээн табаах тардыы — харчы, дохуот ыларга эбэтэр кыра быстах дьыалаҕа сөптөөх быһаарыьны тобуларга.
Табаах уматтыы — туох эрэ саҥа дьыаланы саҕалыырга.
Булчут киһи түһээн, табаах ууналларын ылара — бултуйарыгар.

ТАБЛЕТКА
Таблетка атыылаһыы — кыра дьыалаҕа ситиһии кэлэригэр.
Таблетка иһии — кими эрэ ордугургуу саныырга.
Атын киһи таблетка иһэрэ — хайа эрэ аймаҕын киҥнэниэххэр диэри кыыһырдарыгар.


ТАЙАХ МАС
Түһээн тайах маска өйөнүү — дэҥ-оһол тахсарыгар, ыарыы буларыгар.
Тайах мас сиргэ сытарын көрүү — кыра, быстах мэһэйдэр үөскүүллэригэр.
Эйигин тайах маһынан кырбыыллара — ночоот тах¬сарыгар.
Тайах маһынан бэйэн кими эрэ кырбыырын — туох эрэ сыыһаны оҥорон баран, кэлин өйдөнөн, билинэргэр.


ТАМОЖНЯ
Таможняҕа сылдьыы — бииргэ үлэлиир киһилиин күрэх былдьаһарга.
Таможняны ааһыы эбэтэр онно үлэлээһин — үлэҕэ өр кэтэспит миэстэни ыларга.



ТАҤАРА ДЬИЭТЭ
Таҥара дъиэтигэр сылдьаһын — билэр киһин кэргэн ыларыгар.
Таҥара дьиэтин тутуутугар үлэлэһэҕин — төлкөн түөрэҕэ хайа диэки хайыһара бэйэҕиттэн эрэ тутулуктаах.
Таҥара дьиэтин алдьаталларын көрөҕүн — эйиэхэ сэлээрчэх майгылаах киһи иҥээннииригэр.



ТАНАРА КҮЛҮГЭ
Таҥара күлүгэ түүлгэ туох эрэ дьиктини билэргэ, арыйарга көстөр.
Таҥара күлүгэр кириэс охсунуу — ситиһиигэ.
Таҥара күлүгүн атыылааһын — туох эрэ табыллыбатыгар.


ТАҤАС
Таҥас таҥнар — ыарытар сүрэ.
Үрүҥ/хара таҥас эбэтэр ыраас, саҥа таҥас — ыалдьарга.
Кирдээх таҥас — ЭТЭҤҤЭ олорорго.
Хааннаах таҥас — дэҥ-оһол тахсарыгар.
Тырыттыбыт таҥас - элбэх иэскэ киирэргэ.
Таҥас суунуу — ыалдьарга эбэтэр хомойорго.



ТАРААХ
Саҥа тараах атыылаһыы — олоххо уларыйыы тахсарыгар.
Тараах алдьанара — саҥа доҕордонорго.
Баттаҕы тарааныы — олоххо туту эрэ уларытарга.


ТАРАКААН
Таракаан - харчы, баай-тот сүрэ.
Таракааны өлөрүү — дьолун аттыгынан ааспытын билбэккэ хааларгар.


ТАҺАҔАС
Түүлгэр ыарырҕаппакка таһаҕас сүгэ сылдьарын - уһун дьоллоох олохтоноргор.
Таһаҕаһы көтөҕөн кыайарын — ыарахан үлэни кыайаргар.
Таһаҕаһы көтөҕөн кыайбатын эбэтэр ыарырҕатарын — үлэьн кыайтарбатыгар эбэтэр доруо-буйан мөлтүүрүгэр.
Атын киһи таһаҕас сүгэ сылдьарын көрөрүн — сылаалаах үлэттэн эрэйдэнэргэ.

ТАПОЧКА
Эргэ илдьирийэ барбыт тапочкалаах сылдъаргын түһээтэххинэ - сотору кэминэн ылбыт иэскин төннөрөргө модьуйуохтара.
Тапочка атыыластаххына - эрэмньитэ суох атастары ырааҕынан тумнар ордук, үчүгэйгэ тиэрдиэхтэрэ суоҕа.
Дьиэҕэ кэтэр атах таҥаһын бэлэхтииллэрэ эмиэ сэрэтиилээх — кэргэннээх киһи иҥээннэһиэ.
Тапочканан дьон тоҕуоруһар сиригэр сылдьыы — чэпчэкитик быһыыланан ааккар-суолгар МЭҤ түһэриэххин сөп.


ТАТУИРОВКА
Татуировкалаах киһи түүлгэ көстөрө — туора киһи эйиэхэ болҕомтотун ууран кэргэнин күнүүлүөн сөп.
Бэйэн тириигин ойуулатарын — солуута суохтук быһыыланан доҕотторгун тэйитиэххин сөп.


ТАХСАН КИИРЭР СИР
Тахсан киирэр сири түһээн көрдөөһүн — тиийиммэт буолууттан тахса сатаан эрэйдэнэргэ.
Тахсан киирэр сири булбакка, түбэһиэх сылдьыы — ночоотурарга.
Тахсан киирэр сир дъааматыгар түһүү — улахан барыс киирэригэр.


ТЕАТР
Түһээн театрга сылдьыы — сотору санаарҕыырга эбэтэр кимниин эрэ этиһэргэ.
Театрга үлэлиир — өтөрүнэн олоххо туох да үтүөнү көрбөккө.
Билэр киһин театрга үлэлиирэ — дьиэ кэргэҥҥэр иирсээн тахсарыгар.


ТЕЛЕВИЗОР
Телевизор — холку, бүөмчү олох бэлиэтэ.


ТЕЛЕГРАММА
Түһээн телеграмма тутуу — олоххо соһуччу уларыйыы тахсарыгар.
Бэйэн телеграмма ыытарын — сотору харчы ыларгар.


ТЕЛЕФОН
Телефон тыаһыыра, телефонунан кэпсэтии — сымыйа сураҕы истэргэ.


ТЕПЛИЦА
Түүлгэ үчүгэй оҥоһуулаах теплица көстөрө — үлэҕэ-хамнаска ситиһиилээх буоларга.
Теплицаны тутуу, оҥоруу — элбэх үлэ көстөрүгэр.
Теплица алдъанара — сыралаах үлэ түмүгэ кыраттан сылтаантаах хааларыгар.


ТЕХНИКА
Ханнык эрэ техниканы туохха аналлааҕын быһаара сатааһын — үлэҕэ сотору туох эрэ боппуруоһу тобуларга эрээри, онтон улахан туһа тахсыбатыгар.

ТИГЭЭЙИ
Түүлгэр тигээйини көрдөххүнэ — эн тускунан үчүгэйи санаабат дьон арааһы этэллэрин истиэҕин.
Тигээйини өлөрдөххүнэ эбэтэр үүрдэххинэ — эн тус¬кунан тылы-өһү тохтотуон.

ТИИС
Тиис — уруу, аймах сүрэ.
Түүлгэ хааннаах тиис түһэрэ — чугас аймах киһи ыарытыйарыгар,
Көннөрү тиис түһэрэ — ыраах аймах өлөрүгэр эбэ¬тэр чугас дьоҥҥун кытта сыһыанын мөлтүүрүгэр.
Үөһээ тиис түһэрэ — бэйэҕиттэн аҕа саастаах киһи өлөрүгэр.
Үчүгэй, маҥан тиистээҕин — дьыала тупсарыгар, баҕа санаа туоларыгар.
Тиис алдъанара — ыарыыга.
Тииһи тууруу — сөбүлээбэт киһини кытта арахсарга.
Тиистэри саҥаттан оҥотторуу — олох көнөн барарыгар.
Билэр киһин тимир тиистэммитэ — ол киһи дьонтон ордук сананар буолан эрэрин эбэтэр атыттартан туох эрэ биллэр уратыланан иһэрин бэлиэтэ.


ТИМИР
Түһээн тимир оҥоһуктары көрүү, бэрийии — үлэ-хамнас сөптөөх сыанабылы ыларыгар.
Дьэбиннээх тимир — санаарҕааһыҥҥа, санааҕа-онооҕо көстөр.


ТИМИР СУОЛ
Тимир суолунан айанныыр — мэһэйдэри этэҥҥэ туоруурга.
Тимир суол уступ сатыы хаамыы — сотору үлэни уларытан, олоххо ситиһиилэнэргэ.
Чугаһаан иһэр поезд иннинэн тимир суолу туоруур — олоххо ыксаллаах быһыы-майгы үөскүүрүгэр, туохтан эрэ куттанарга.
Сир аннынан поеһынан айанныыр — албын дьыалаҕа кыттыһан, бэйэҕэ куһаҕаны оҥосторго.

ТИМЭХ
Түһээн тимэҕи бэрийии — үлэҕэ биллэр уларыйыы тахсарыгар.
Тимэх тиктии — дьиэҕэ-уокка уларыйыы тахсарыгар.
Ким эрэ тимэҕин тиктэрэ — чугас киһин олоҕо уларыйарыгар.
Тимэх атыылаһыы — олох отуора төрдүттэн тосту уларыйарыгар.


ТИРИИ ТАҤАС
Тирии таҥаһы (куурканы, сону) түүлгэ көрүү - эргиэн табылларыгар.
Хара тирии таҥастаах дьону көрүү — атын санаалаах, сөбүлээбэт, өйдөспөт дьоҥҥун кытта көрсөргөр.


ТИРЭЭПКЭ
Таҥас тирээпкэ — суолтата суохха элбэх харчыны матайдыырга.


ТИЭСТЭ
Тиэстэ мэһийии — наҕараада ыларга.
Тиэстэҕэ уйманыы, биһиллии — туох эрэ куһаҕан быһыы-майгы тахсарыгар.


ТОБУК
Түүлгэ тобугу өлөрүү — үлэҕэ сыһыан мөлтүүрүгэр эбэтэр олоххо түбүк элбииригэр.


ТОБУРАХ
Тобурах түһэрин көрүү — чугас киһин санаата түһэригэр.
Тобурахха түбэһии — санаа алдьанарыгар.
Тобурах оҕуруот үүнээйитин үлтү сынньара — туох эрэ сыаналаах дьоһуннаах малы атыылаһарга.


ТОҔУУ, ДЬАЛКЫТЫЫ
Тугу эмэ тоҕуу — этиһии, тыл-тылга киирсибэт буолуу бэлиэтэ.


ТОЙОН
Түүлгэр билэр киһин тойон буолбута — кырдьык, сотору кэминэн үлэтигэр өрө тахсыаҕа, дуоһунаһа үрдүөҕэ.

ТОРТ
Торт буһарыы — туох эрэ сатамньыта суох дьыалаҕа кыттыһарга ыҥыралларыгар, онон аат-суол барыан иннинэ кыккыраччы аккаастыыр ордук.
Торт сиигин — бэһиэлэй хампаанньаҕа күүлэйдииртэн туттун, быстах дьыалаҕа эриллиэххин сөп.


ТОҺОҔО
Тоһоҕону саайыы — сотору таптыырга.
Тоһоҕону тууруу — таптыыр киһини сүтэрэргэ.


ТӨБӨ
Төбөҕүн быһаллара — былааскын сүтэрэргэр, дуоһунаһын намтыырыгар.
Быһыллыбыт төбөҕүн кыбына сылдьарын — сөптөөх сүбэни ылыммакка эрэйдэнэргэр.


ТӨЛӨБҮР
Туохха эмэ харчы төлүүр буоллахха — соһуччу тугу эмэ атыылаһар кыах көстүөн сөп.


ТӨҤҮРГЭС
Түһээн улахан төҥүргэһи көрүү - иннигэр тумнуллубат улахан мэһэй баарын ыйар.
Төҥүргэҥи түөрүү - эрэйтэн босхолонуу бэлиэтэ.


ТӨРӨӨБҮТ КҮН
Түүлгэ бэйэ төрөөбүт күнүн бырааһынньыктааһын — санаабыт санаа туоларыгар, уһун дьоллоох олоххо.


ТӨРӨППҮТТЭР
Төрөппүттэрин түүлгэр чэгиэн, үөрэн-көтөн сылдъаллара —үөрүүнү, үчүгэйи түстүүр.
Хара таҥастаахтара — олоххор хомолто, хоргутуу күүтэр.
Санаарҕаабыт, куһаҕан көруҥнээх көстөллөрө — үлэҕэр-хамнаскар, дьиэҕэр-уоккар соччо табыллыа суоххун таайтараллар.
Өлбүт төрөппүттэрин түүлгэр киирэллэрэ — эйиигин сэрэтэр быһыылара, онон иннигин-кэннигин кэтэнэ, хас туттунуугун барытын ааҕа, суоттана сылдьарын ордук.


ТУАЛЕТ (көр: ТАХСАН КИИРЭР СИР)

ТУЛЛУК
Туллук — оҕо сүрэ.


ТУМАН
Түһээн тумаҥҥа сылдьыы — туох эрэ кыайан тобуллубат кыһалҕа баарын эбэтэр куһаҕан көрсүһүүнү билгэлиир.
Тумаҥҥа мунуу — үлэҕэ алҕас таһааран, улахан ночоокко киирэри, эрэйгэ тэбиллэри сэрэтэр.


ТУОРАТЫЫ
Түүлгэр эйиигин туоратар, аахайбат буоллахтарына - туох да күттүөннээҕи оҥорбоккуттан санаарҕыыргар.



ТУРААХ
Тураах маска олороро — куһаҕан сонуҥҥа.
Тураах көтө сылдъан дааҕыргыыра — куһаҕан быһыы тахсарыгар эбэтэр ким эрэ ыалдьарыгар.


ТУРБА
Ким эрэ турбаҕа оонньуура — дьоһун сурах истэргэ.
Турбаҕа бэйэн оонньуугун — билэр киһигэр туһалаах информация биэрэргэр.
Оһох турбата — үлэҕэ сыһыаннаах айаҥҥа турунарга.


ТУСТУУ
Түһээн тустан хотторуу — ыарыы буларыгар.
Тустан кыайыы — этэҥҥэ буоларга эбэтэр үтүөрэргэ.


ТУТУУ
Саҥа дъиэни туттуу, оҥостуу — куһаҕаҥҥа, өлөргө-сүтэргэ.


ТУУС
Саха саныырынан, туус — үчүгэй сүрэ.
Туус тохторо — тыл-тылга киирсибэт буолууга, этиһиигэ, иирсээҥҥэ.
Атын омукка туус — иирээн төрдө.
Туус атыылаһыы — чугас дьоннуун кыыһырсыыга.
Туус атыылыыр — эйигиттэн сылтаан чугас дьонун айдаарсалларыгар.
Аһы сиэри таһынан туустуур — эйигин сөбүлээбэт киһини таптыырга.
Аһара туустаах аһынан эйигин күндүлүүллэрэ — эйигин эн бэйэн сөбүлээбэт киһин таптыырыгар, эккирэтэригэр.

ТҮМҮКТҮҮ БААЙЫЫ
Түһээн быаны, сабы түмүктүү баайыы — дьыаланы-куолуну бэйэн быһаарыах тустааххын.


ТҮННҮК
Дьиэ түннүгэ алдьаммыта, оҥойон турара — өлөргө-сүтэргэ.
Кэтэҕэриин түннүк аһаҕаһа — дьиэлээх хотун өлөрүгэр.
Бастын түннүк аһаҕаһа —- дьиэлээх тойон өлөрүгэр.
Түннүгүнэн дьиэҕэ киирии — туох эрэ соччото суох, сиэри таһынан быһыыга-майгыга кыттыһарга.
Түннүк нөҥүө таһырдьаны көрүү — сонун истэргэ, туох эрэ саҥаны билэргэ-көрөргө.
Дьон таһырдьаттан түннүк нөҥүө эн дьиэ иһигэр сылдьаргын көрөллөрө, одуулууллара — эн тускунан араас кэпсэтии, тыл-өс тарҕанарыгар.
Олорор дьиэ түннүгэ алдьаммыта — дьиэлээх ыал туһунан мөкү сурах-садьык тарҕанарыгар.


ТҮРМЭ
Түрмэ дьиэтин түүлгэ көрүү — охсуһууга.
Түрмэҕэ киирии — доҕор киһи таҥнарарыгар.
Билэр киһин түрмэҕэ түбэһэрэ — чугас аймах эйиэхэ куһаҕаны оҥороругар.
Түрмэҕэ хаайыылаахтары маныыр — туох эрэ куһаҕан тахсарын сэрэтэр түүл.
Түрмэ умайара — былыргы өстөөҕү кытары улаханнык айдаарсарга.


ТҮҮ
Түүлгэ киһи этигэр туу үүнэрэ — эр киһиэхэ уонна дьахтарга тус-туспа суолталаах:
Эр киһи этэ түүлэммитэ — кини эт-сиин өттүнэн сиппитин, күүстээҕин туоһулуур.
Дьахтар этигэр хойуу түү үүммүтэ — санааҕа ылларбытын бэлиэтиир.


ТЫА, ОЙУУР
Түүлгэ силигирии үүнэн турар күөх тыа — үтүө дьону кьпта алтыһаргын, үлэ-хамнас этэҥҥэ баран иһэрин көрдөрөр.
Умайбыт, куурбут-хаппыт тыа — дьону кьпта уопсай тылы булуу уустугурбутун, үлэ-хамнас атахтанарын биллэрэр.

ТЫАЛ
Чуумпу сылаас тыал — барыта санаа иһинэн буоларыгар.
Күүстээх тыал түһэрэ — улахан мэһэйдэр үөекүүллэригэр.
Хаардаах силлиэҕэ түбэһии — чугас эргинээҕи кэмҥэ дьылҕа олус тыйыс, томороон буоларыгар.
Таһырдъа буурҕа түһэрин түннүк нөҥүө көрөн олоруу - биир тэҥ, чуҥкук олоххо.
Буурҕа, силлиэ тыаһа ыйылыыра — куһаҕан сураҕы истэргэ.


ТЫАС
Тыас — араас тыл сүрэ.
Түүлгэ саа тыаһын истин — күүтүүлээх сонуну истэргэ.


ТЫЙМЫЫТ
Тыймыыты көрүү — өстөөхтөртөн атаҕастанарга.
Тыймыыты өлөрүү — сотору дьыала көнөрүгэр.
Тыймыыты куоттарыы — таптал сатамматыгар.
Тыймыыт ытырара — таптыыр киһин таҥнарарыгар.


ТЫҤЫРАХ
Түүлгэ тыҥырах алдъанара — дьыала ситэ табыллыбатыгар эбэтэр ыалдьарга.
Кирдээх тыҥырах — баар балаһыанньаны таба сыаналаабат буолууттан сыыһа-халты тахсарыгар.



ТЫЫ
Тыынан уу ортотунан устуу — эрэйдэнэргэ.
Тыынан устан этэҥҥэ биэрэккэ тиксии — эрэйи этэҥҥэ туоруурга.
Тыын тимирэрэ — улахан харчыга.
Тыы тимирэрин көрөрүн — хайа эрэ доҕорун үчүгэй үлэни булан, эйигин кыттыгаһынан ыҥырарыгар.
Тыы өрөмүөннүүр — сотору барыстаах этии киирэригэр.


ТЭБИЭН
Тэбиэни иитэр омуктарга бу кыыл кэрэ дьахтар сүрэ.
Тэбиэни миинии — кэрэ дьахтардыын таптаһарга.


ТЭЛИЭГЭ, СЫАРҔА
Тэлиэгэ, сыарҕа — өлөн тиэллии.

ТЭЛЛЭЙ
Тэллэйи хомуйдахха — барыс киирэр олуга ууруллар.
Тэллэйи сиэтэххэ — быстах ыарыы булар.


ТЭРИЭЛКЭ
Кураанах тэриэлкэ — дьиэ иһигэр санаарҕабыл киирэрин бэлиэтэ, дьиэ-кэргэн олоҕор сыһыаннаах баҕа санаа туолумуон сөп.