КҮН КУЙААРЫМА ТҮҮЛДЬҮТЭ:

ААН

• Сана аан - олоххо үтүө уларыйыы, сыһыан тупсуута, саҥа дьиэҕэ көһүү.
• Аан бүрүөһүнэ илдьирийбитэ, алдьаммыта - кэргэннии, доҕордуу дьон арахсыылара, дьиэ кэргэҥҥэ өйдөһүү суоҕун бэлиэтэ.

ААННЬАЛ

• Аанньал саҥата суох турара - туохтан эмэтэ сэрэтии буолар.
• Аанньал тугу эмэтэ кэпсиирэ - ипсиирэ, күлэрэ-үөрэрэ, оонньуура - олоххо сэргэх, үтүө түгэннэр үүнүөхтэрин, холобур, ханна эрэ этэҥҥэ уонна туһалаахтыкайанныыры эбэтэр үп-харчы үксүүрүн биллэрэр.

ААТТАҺЫЫ

• Түһээн тугу эрэ ааттаһыы - көрдөһүү - тугу эрэ атыылаһар баҕа санаа табыллан быстыбатыгар.

АБААҺЫ

• Абааһы түүлгэ киирэрэ - киһи салгын кутун былдьаһарын көрдөрөр.
• Абааһыттан кыайан көмүскэммэтэххэ - киһи салгын кута көтүөн сөп, оччоҕо ис туруга мөлтөөн, ыарыыга ылларыан эбэтэр оһолго дэҥнэниэн сөп, онон хайаатар да бэриммэккэ туруулаһыахха наада.

АБЫРАЛ

• Ким эрэ эйиигин быыһыыра - абырыыра - уустук кэмҥэ күүппэтэх өттүгүттэн көмө кэлэригэр эбэтэр аттыгар араҥаччылыыр аанньаллар баалларын мэктиэтэ.

АБЫРАХ

• Абырахтаах таҥаһы кэтии - быстыыны - ойдууну сэрэтэр.

АҔА

• Өлбүт аҕан саҥата суох көстөрө - кини эйиигин араҥаччылыырын бэлиэтэ.
• Аҕан кыыһырбыт сирэйдээх тугу эрэ саҥарара - сыыһа - халты быһыы майгы тахсарын сэрэтэр, сөбүлээбэтин биллэрэр.

АЙАН

• Ыраах айан - олох тосту уларыйыыларыгар
• Хайа дабайыылаах айан - баҕа санаа туоларыгар, олоххо көрсөр мэһэйдэргин этэҥҥэ туоруургар.
• Айаннаан иһэн араас күчүмэҕэйдэргэ түбэһэрин - олоххо эрэйи, кыһалҕаны көрсөргө.

АЙАХ

• Айах бааһырбыта - сыыһа - халты саҥаттан табыгаһа суох сыһыан үөскүүрүгэр.
• Айахха киирбиччэ мээнэ тыллаһыы - ньиэрбэ сылайбытын бэлиэтэ.

АЙДААН

• Дьон аймалаһарын истии - аймахтардыын мөккүһэргэ эбэтэр соччото суох сураҕы истэргэ.

АЙЫЛҔА

• Күөх от-мас, араас дьэрэкээн дьүһүннээх сибэкки - саҥа үлэни сҕалыырга, тапталы көрсөргө, олох тупсарыгар.

АЛААС

• Киһи сүрэҕин сылаанньытар күөх оттоох алаас - үчүгэй бит - билгэ, сотору кэминэн баҕа санаан туоларыгар, дьол туүгэнин амсайарга.
• Хараарчы хаппыт, кубарыччы куурбут алаас - эрэйдээх олох бэлиэтэ.

АЛБЫН

• Түһээн кими эрэ албыннааһын - барыһыра сатаан төттөрүтүн ночоокко тэбиллэргэ, тугу эрэ сүтэрэргэ, онон сыыһа толкуйтан сэрэтии.

АЛДЬАТЫЫ

• Иһити - хомуоһу алдьатыы - дьиэ иһигэр кыыһырсыы, айдаарсыы бэлиэтэ.

АЛТАН

• Тобус-толору алтан харчылаах иһит - үп-харчы кутулларыгар.
• Бытархай алиан харчы - ыарытыйарга.

АҤХАЙ

• Аҥхайга түһэн хаайтарыы - аныгы медицина кыайан быһаарбат ыарыыта буулууругар.
• Дьон аҥхай хаһаллара - киһи өлөрүгэр, куһаҕан сонуҥҥа.

АПТААХ КИҺИ

• Аптаах киһини түүлгэ көрүү - албыҥҥа үктэтэн харчыны сүтэрии.

АРАҔАС

• Араҕас дьүһүн - санаа түһүүтэ, сыыһа - халты тахсарын бэлиэтэ.

АРАХСЫЫ

• Түһээн кимниин эрэ арахсыы - чугас киһигиниин сыһыан алдьанарыгар, өйдөспөт буолууга.

АРДАХ

• Күнүскү ардах - үүнээй үчүгэйдик үүнэригэр табыгастаах кэм буоларын быһыытынан үөрүүгэ-көтүүгэ, ситиһиигэ көстөр.
• Түүҥҥү хараҥа ардах - харах уута, куһаҕан сонуҥҥа.

АРЧЫ ДЬИЭТЭ

• Арчы дьиэтигэр сылдьыы - айар дьоҕур, талаан арылларыгар, сырдык санаа саҕылларыгар, Айыылартан көмө кэлэригэр.

АРЫГЫ

• Билбэт киһиҥ арыгылыы сылдьара - дьадаҥы олоҕу, харчынан тиийиммэти көрдөрөр.
• Бэйэҥ арыгылыырыҥ - араас күчүмэҕэйдэр күөрэйэллэригэр.

АТ

• Ат дьахтар аймахха: эр киһи сүрэ, онтон ат кыыһы эккирэтэрэ - уол сөбүлүү көрөрүгэр, акка тэптэрии - күүскэ таптаан эргэ барарга.
• Сыарҕалаах акка олорсуу - саастаах киһиэхэ кэргэн тахсарга.
• Маҥан дьүһүннээх ат - кыахтаах, өйдөөх, үчүгэй майгылаах, эрэллээх доҕор киһи сүрэ.
• Хара ат - куһаҕан майгылаах, арыгыһыт, күнүүһүт, дьадаҥы, инникини толкуйдаабат, сүрэҕэ суох киһи бэлиэтэ.
• Кугастыҥы дьүһүннээх ат - орто киһи сиэринэн ама киһи.
• Эр дьоҥҥо: маҥан ат - эрэллээх доҕор эбэтэр үчүгэйи, үтүөнү баҕарар киһи;
• Былыргылыы киэргэллээх оһуордаах ат - аанньал;
• Хара ат - өс саныыр киһи баар.

АТАҔАСТАБЫЛ

• Кимтэн эрэ атаҕастаныы - дьон ытыктабылын ыларга, хайҕабыл тылларын истэргэ.

АТАХ

• Атах ыалдьара - сотору кэминэн биллибэт ыарыы буулууругар, эрэйдэнэргэр, онтон ол ыарыыттан туруулаһан өрүттэргэр.
• Атах уһуура, дьүһүнэ уларыйара - срһуччу ыраах айаҥҥа турунарга.

АТЫРДЬАХ

• Саҥа атырдьаҕынан үлэлиир - үлэ - хамнас былаана туоларыгар.
• Атырдьаҕынан анньыллыы - соһуччу бөрүкүтэ суох балаһыанньа үөскүүрүгэр.

АТЫЫЛАҺЫЫ

• Маҥан, күөх өҥнөөх малы - салы атыылаһыы - санаа ыраастаныытыгар, саҥаны билиигэ, үтүөҕэ, кэрэҕэ тардыһыыга, тапталга.
• Хара таҥас, хара мал-сал - өлүүгэ-сүтүүгэ.
• Кыһыл таҥас - дьаҥҥа-дьаһахха.

АХСААН

• Түһээн араас сыыппараны ааҕыы - харчы кырыымчыгын бэлиэтэ эбэтэр кураанах түүл.
• Наһаа элбэх сыыппараны өйгө тутуу - өй - санаа сылайбытын биллэрэр.

АЧЫКЫ

• Ачыкылаах киһиэхэ ачыкы көстөрө - хараҕа мөлтөөбүтүн, сылайбытын бэлиэтэ.
• Ачыкы кэппэт дьоҥҥо - туох эрэ суолиалааҕы таба көрбөккө, сыыһа-халты дьаһанарга.
   

БРАВИНА Р.И. ТҮҮЛДЬҮТЭ:

ААДЫРЫС

• Түһээн олорор аадырыскын этэн биэрэрин - туох эмэ сүтүк эбэтэр уоруу тахсарыгар.
• Билэр дьонун аадырыстарын этэрин - ол дьоҥҥо уоруу, сүтүк тахсарыгар.

ААН

• Саха итэҕэлинэн түүлгэ дьиэ аана аһаҕаһа - өлөргө - сүтэргэ.
• Аныгы өйөбүлүнэн, түһээн аанынан киирэ сатааһын - куһаҕан санаалаах дьонтон көмүскэнэргэ.
• Аан кыайан аһыллыбата - санааныситиһэргэ туох эрэ кыра, суолтата суох мэһэйдиирэ.
• Хатааһыннаах аан - тутатына туоратылла охсубат улахан мэһэйгэ.
• Сабаары гыннахха туллан түһэр аан - билэр дьонноргор кутал суоһуура.
• Түүлгэ ааны томсуйалларыттан эмискэ уһуктан кэллэххинэ - ыраахтан айаннаан ким эмэ тиийэн кэлэригэр.

ААННЬАЛ

• Аанньал - наҕараада ыларга көстөр.
• Бэйэн аанньал буолбуккун түһүүрүн - бэйэҕин үрдүктүк сананар буолбуккун таайтарар.
• Атааннаһар киһин аанньал буолара - эн буруйгунан үлэ - хамнас атахтаныаҕын сэрэтэр.

ААТ

• Бэйэн ааккын суруйбуттарын ааҕарын - аатын -суолун дьоҥҥо - сэргэҕэ киэҥник биллэригэр.

АБААҺЫ

• Абааһы - ыарыы, дьай, куһаҕан сүрэ.
• Абааһыны кытта охсуһан кыайдахха - үтүөрэргэ эбэтэр туохтан эмит өрүттэргэ, көнөнгө.
• Абааһыга кыайтардахха - ыарыы бэргииригэр эбэтэр эрэй, кыһалҕа буларыгар.

АВАНС

• Түһээн аванс ылыы - дьоһун ситиһиигэ, үлэҕэ - хамнаска инники хардыыларга тоҕоостоох түгэн көстөрүгэр.

АВТОБУС

• Түүлгэ автобуска олорсуу - ыктарыылаах кэм - кэрдии күүтэрин бэлиэтэ.
• Толору киһилээх автобуска олорсуу - өйдөөх, үчүгэй киһини кытта астына, дуоһуйа кэпсэтэргэ.
• Аҕыйах киһилээх автобуһунан айанныыр - баар мэһэйдэри этэҥҥэ туораан, олоххо ситиһиилэнэргэ.
• Кураанах автобуһу тһүээн көрүү - чуҥкук, бүтэй киһилиин буолары - буолбаты лахсыһарга.
• Автобустан хаалыы - табыллыбакка, эбэтэр саҕалаабыт үлэн түмүгэ суох буоларыгар.

АГИТАТОР

• Атын киһини арбыыр, үтүөтүн - өҥөтүн кэпсиир киһилиин көрүстэххинэ - тус бэйэ баҕа санаан кыаллара уустук.
• Агитатордыын кэпсэттэххинэ - кимтэн эрэ олуһун кэлэйиэн.
• Бэйэн агитатор буолбуккун түһүүр түбэлтэҕэр албынтан - көлдьүнтэн, дэҥтэн - оһолтон сэрэнэ тутун.

АГРЕГАТ

• Туох эрэ агрегатын бэлэхтээбиттэрин сатаан быһааран холбообоккун - үлэҕэр халбаҥ соҕус балаһыанньалааххын. Бөрөкүтэ суох дьыалаҕа кыбыллыаххын сөп, онон хас хардыыгын кэтэнэ сырыт.

АҔА

• Аҕаҕын түһээн көрөрүн - үлэ - хамнас тупсарыгар.
• Аҕан сүбэтин иһиттэххинэ - истибиккин толоро сатаа, олоххор туһаны эрэ аҕалыа.
• Өлбүт аҕан тугу эрэ этэрэ - сэрэтэр быһыыта, онон иннигин - кэннигин кэтэнэ сылдьарын ордук.

АДВОКАТ

• Адвокат тылэтэрин истэрин - сотору хоп-сип истэргэ.
• Адвокаттыын кэпсэиэрин - туох эрэ улахан кыһалҕа үөскүүрүгэр.
• Адвокаттыын мөккүһэрин - үчүгэй үөрүүлээх сонуну истэргэ.
• Бэйэн адвокат буоларын - туох эрэ дьыалаҕа сууттаһаргар.

АДМИРАЛ

• Адмиралтүүлгэ көстөрө - ситиһиилэнэргэ.
• Билэр киһин адмирал буолбута - үчүгэй сонуҥҥа, суругу тутарга.

АЙАН

• Түһээн түргэнник айаннаатахха - былытырыа, быстах ардах түһүө, эбэтэр олоххор кыра да буоллар ханнык эмэ уларыйыыны киллэрэр санаа киириэ.

АЙЫЛҔА

• Күөх, силигилии турар айылҕа - бары үчүгэйи, үтүөнү эрэ түстүүр.
• Айылҕа киртийиитэ, кэхтиитэ - киһи уһун кэмҥэ мүлтүүрүн, санаата түһэрин, үлэтэ - хамнаһа табыллыбатын түүйэр.
• Хара хоруо, күдэрик буор буолбут дойду - туох эрэ куһаҕаҥҥа, табыллыбат буолууга, мөлтүүргэ, дьулуур сыппыырыгар, көстөр, Киһи быстах быһылааҥҥа киирэн биэрэр куттала үрдүүр.

АКАДЕМИЯ

• Академия дьиэтин түһээн көрүү - эйиэхэ тус сыһыана суох эрээри кэрэхсэбиллээх сонуну истэргэ.
• Академия дьиэтигэр киирии - ыраах аймахтартан илдьит тутарга.

АКЦИЯ (СЫАНАЛААХ КУМААҔЫ)

• Түһээн сыаналаах кумааҕыны харайыы - олох тупсарыгар, эрэл үөскүүрүгэр.
• Ким эрэ эйиэхэ акция бэлэхтиир - барыс киирэригэр.
• Туора киһиэхэ бэйэ акциятын биэрии - ночоотурарга.
• Сыаналаах кумааҕыны бэрийии - дьыала хаамыыта атахтанарыгар.

АЛААС

• Үүнүүлээх алаас түүлгэ көстөрө - байылыат олоххо.
• Күдэрик быылынан бүрүллүбүт хара буор алаас - дьдайыыга, күүс - уох мөлтүүрүгэр.
• Алааһы туорааһын - этэҥҥэ дьыл тахсарга.

АЛААДЬЫ

• Саха саныырынан, холордооххо сырдьыгыныы буһар алаадьылары түһээн көрүү - олоххо үчүгэй өттүгэр уларыйыы тахсарыгар эбэтэр боччум аһааһыҥҥа.
• Нууччаларга алаадьы буһарыы - халтай түбүгүрүүгэ.
• Алаадьы сиир - кыра хомойууга.

АЛГЫС

• Ким эрэ эйиигин алгыыра - дьол - соргу тосхойоругар.
• Алгыс тылын этии - үтүө сонун истэргэ.

АЛЛЕЯ

• Аллея устун дьаарбайыы - тапталлааҕы кытта көрсүһэргэ
• Атын киһи аллея устун иһэрэ - таптал иэйиитэ уостарыгар.

АЛМААС, БРИЛЛИАНТ

• Алмааһы көрүү - санаа көтөҕүллүүтүгэр.
• Алмаас атыылаһарын эбэтэр бэлэх ыларын - туох эрэ сыаналааҕы атыылаһаргар эбэтэр бэлэх ыларгар.
• Ким эрэ билэр дьоҥҥуттан алмаас атыылаһара - байарыгар.
• Алмааһы сүтэрэрин эбэтэр атыылыырын - өтөрүнэн дьылҕан туох да үчүгэйи тосхойбот.
• Ким эрэ алмаас кырыылыырын көрөҕүн - эн буруйгунан чугас киһин халтай түбүгүрэригэр.
• Бриллианы сүтэрии - уоруу - халааһын сиэртибэтэ буоларгар.

АЛЬБОМ

• Альбом көрүү - олоххо соһуччу уларыйыы тахсарыгар.
• Альбом атыылаһыы, эбэтэр бэлэх ылыы - сотору дьыала үөрүүнү тосхойоругар.
• Альбому сүтэрии, эбэтэр кимиэхэ эмэ биэрии - соччото суох быһыы - майгы тахсарыгар.

АМПААР

• Толору маллаах ампаар - байылыат олоҕу түстүүр.
• Кураанах ампаар - дьадайыыга.
• Ампаар аана аһаҕаһа - сүтүк тахсарыгар.

АНАНАС

• Арҕаа омук культуратыгар ананас - баай - талым олох бэлиэтэ.
• Түһээн ананаһы амсайыы - олох көнөрүгэр.
• Ким эрэ ананас бэрсэрэ - үп - харчы буларга көмө көстөрүгэр.

АНТЕННА

• Антенна - сыыһа - халты туттунууттан сэрэтэр бэлиэ.
• Телевизор антеннатын өрө - таҥнары тутуу, эргитии - чопчу быһаарыныы ылыллара ирдэнэр.

АПЕЛЬСИН

• Апельсин - сотору үлэҕэ - хамнаска сыһыаннаах үтүө сонуну истэргэ.
• Туора киһи апельсин сиирэ - бу киһи чугас дьоҥҥор көмөлөһөрүгэр.
• Кимиэхэ эрэ апельсин биэрэҕин - сотору түһээбит киһинситиһиитин туһунан истэргэр.

АППА

• Түһээн аппаҕа киирэн таҕыстаххына - сорук туруорбут санааны ситиһэргэ кыра мэһэйдэр баалларын этэҥҥэ туоруурга.

АПТААХ

• Аптаах (гипнозтаах) киһини көрүстэххинэ - дьолун быата тардан, олоххун оҥосторгор тоҕоостоох түгэн үүнүө - мүччү тутума.

АПТЕКА

• Түһээн аптека дьиэтин көрүү - ааспыт тапталы кытта көрсө түһэргэр.
• Аптекаҕа сылдьыы - урукку таптал хаттаан сөргүйэригэр.

АРБУЗ

• Арбуһу амсайыы - халтай сүүрүүгэ.
• Ким эрэ арбуз сиирэ - чугас дьонун түбүктэрэ түмүгэ суох хааларыгар.
• Билэр киһин арбуһунан күндүлүүрэ - тустаах киһи буруйуттан дьыала атахтанара
• Арбуһу мүччү тутан үлтү түһэрии - дьиксинии санаата, суола суох сүтэригэр.

АРДАХ

• Чуумпутук түһэр ардах - кыра ситиһиигэ көстөр эбэтэр кыһалҕалаах кэм ааһан эрэрин биллэрэр.
• Тыаллаах - куустаах ардах - күннээҕи олоххо туохтан эрэ ыгылыйыы билгэтэ.
• Тобурахтаах, хаардаах ардах - харах уута, элбэх киһи дьаҥҥа, сэриигэ өлөрүгэр - сүтэригэр.

АРТЫЫС

• Билэр киһин артыыс буолбутун түһүүрүн - киниттэн дьалты соҕус туттаргар сэрэтии буолар: дьүһүн кубулунан, алыптаах тылыгар буккуйан, албыҥҥа үктэтиэн сөп.
• Бэйэн артыыс буолбутун - эн тускунан туох эрэ соччото суох тыл-өс тарҕанарыгар.

АРЫГЫ

• Арыгы - саха саныырынан үп - ас сүрэ.
• Элбэх үчүгэй кытаанах арыгыны истэххэ - үтүмэн иҥэмтиэлээх харчы кутуллар диэн тойоннууллара.
• Билиҥҥи кэм быһаарыытынан үрүүмкэлээх арыгы кутуу - саҥа дьону кытта көрсүһүүгэ.
• Үрүүмкэлэри охсуһуннарыы - көһүппэтэх ыалдьыттарга.
• Кыһыл арыгыны атыылаһыы - бэйэн буруйгунан туох эрэ куһаҕаҥҥа түбэһэргэр.
• Кыһыл арыгыны иһии - хомойорго, хоргутарга.
• Ким эрэ кыһыл арыгы иһэрин көрөрүн - соччото суох сонуну истэргэ.
• Үрүҥ арыгыны атыылаһыы - үчүгэй үөрүүлээх түбүккэ.
• Үрүҥ арыгыны үрүүмкэлэргэ кутуу - боччум харчы ыларга.
• Үрүҥ арыгыны иһии - түбүгүрэргэ.
• Үрүүмкэлээх арыгы остуолга тохтон хаалбытын сыпсырыйан иһэн кэбиһии - сүрүн дьыала төһө да табыллыбатаҕын иһин бытархай син биир табыллыан син.
• Үрүн арыгылаах бытыылка алдьанара - дьыала мөкү өттүгэр салаллара.
• Үрүн арыгыны атыылыырын - үтүө киһиэхэ улахан суумманы иэс биэрэргэр.
• Ким эрэ эйиэхэ арыгы атыылыыр - сотору эйиэхэ эрэллээх доҕор буолуох киһини көрсөргөр.
• Түһээн арыгы иһэри быраҕарын - бэйэн дьоҥҥор сыһыанын тупсарыгар, ылар дохуотун санаан иһинэн буоларыгар.

АРЫЫ

• Арыы, үүт - сүөгэй - ынах сүрдэрэ, онон арыы - быйаҥҥа, үп-ас кэлэригэр көстөр.
• Түһээн арыыны таптайар - баай-тот буоларга.
• Арыы тоҕор - ночоокко.
• Арыыны сиир - аймахтыылар ортолоругар ордук санаһыы үөскүүрүгэр.
• Арыыны сыбанар - барыс киирэригэр.

АРЫЫ СИР

• Туох да үүнээйитэ суох кураанах арыы сир көстөрө - куһаҕаҥҥа: арыгыга ыллаттаран,дьолу - соргуну дьалкытыахха, сүтэриэххэ сөп.
• Бэйэн арыыга сылдарын - туох эрэ улахан куттал баарын сэрэтэр.
• Билэр киһин арыыга сылдьара - чугас киһин ыалдьарыгар.

АРФА

• Арфа - таптал бэлиэтэ.
• Арфаҕа оонньооһун - аналлааҕы көрсөрүн.

АРХИТЕКТОР

• Архитектордары кытта көрсүү, сэлэһии - туох эрэ дьоһуннааҕы атыылаһарга.
• Түһээн архитектор буолуу - төлкөҕүн бэйэн түстүүр түгэн үүнэригэр.
• Билэр киһин архитектор буолбута - чугас киһин харчынан көмөлөһөрүгэр.

АС

• Былыргы саха итэҕэлинэн ас - үөл түүлгэ киирэрэ - өлөргө сүтэргэ эрээри нуучча аһа төттөрүтүн үп-ас кэлэригэр, оттон минньигэс ас - дьаҥ сүрэ.

АС АСТААҺЫН

• Түһээн ас астыыр - үчүгэйдик, баайдык олоруу бэлиэтэ.

АҺААҺЫН

• Түһүүр киһи ураты иҥсэлээхтик аһыыра - ыалдьарыгар.

АҺЫҤА

• Күөх оттоох хонууга элбэх аһыҥа ыстаҥалыыра - доҕотторун ортолоругар ордук санааччылар баалларын эбэтэр сөбүлээбэт дьонуҥ үлэҕин - хамнаскын атахтыы сатыылларын көрдөрөр.

АТ

• Кыыс, дьахтар түһээн ат миинэрэ - сотору эргэ тахсарыгар.
• Туох хайдах киһиэхэ эргэ барара миинэр атын көрүҥүттэн быһаарыллар: кырдьаҕас ат - саастаах киһи; хаҥыл, мөхсөр ат - эдэр киһи; үчүгэй, сымнаҕас олохтоох ат - үчүгэй, сымнаҕас киһи; көмүс ыҥыырдаах ат - үчүгэй, баай, маны киһи; куһаҕан ыҥыырдаах ат - мөкү, дьадаҥы киһи.
• Дьахтар куһаҕан олохтоох аты мииннэҕинэ - куһаҕан майгылаах киһиэхэ эргэ баран, куһаҕаннык олороро.
• Хампарыйбыт ыҥыырдаах ат көстөрө - олох алдьанарыгар, кэргэнтэн арахсарга.
• Уол оҕо аты миинэрэ - кэргэн ыларыгар; онуоха ата маҕан буоллаҕына - кэрэ, үчүгэй санаалаах дьахтары ылан, баай - тот ыал буоларын бэлиэтэ, оттон хара аты мииннэҕинэ, кэргэнин майгыта - сигилитэ ыарахан, чиҥ буолуон сөп.
• Бааллан турар аты, оҕуһу уо.д.а. сүөһүнү ыытан кэбиһии - ыалдьа сытар киһи үтүөрэн турарыгар.
• Түүлгэр аккын былдьаан ыллахтарына - кэргэҥҥин күүстэринэн дуу, тугунан эмэ кыһайан дуу арааралларыгар эбэтэр туора сиргэ илдьэллэригэр.
• Атынан айаннаан иһэн ыҥыырын холборуйдаҕына - туһааннаах дьыалан табыллыбатыгар.
• Саха саныырынан ат айыы киһитин ыарыыттан, дьайтан араҥаччылыыр, абааһыны кыйдыыр, ол сиэринэн түһээн акка ытыттарар, тэптэрэр - дьолго, үчүгэйгэ.
• Сыарҕалаах аты көрүү - үлэ - хамнас табылларыгар.
• Аттаах киһини көрүү - ыраах айаҥҥа турунарга
• Хара аты көрүү - санаарҕыырга, хомойорго.
• Хара аты миинии - ситиһии кэлэрэ бытаарарыгар.
• Түүлгэ ат сырсара - үҥсүү сүрэ.

АТААРЫЫ

• Сөбүлүүр ыалдьыты үөрэ-көтө атаарыы - тапсар дьоҥҥун кыта үөрэ - көтө бииргэ сылдьаргар, үтүө дьону көрсөргөр.
• Чуҥкук эбэтэр санаарҕабыллаах атаарыы - ыраах айаҥҥа, арахсыыга.

АТАМААН

• Казактар баһылыктара эбэтэр ороспуонньуктар атамааннара түүлгэр киирэрэ - туох эрэ эриэккэһи булан ыларга.

АТАСТАҺЫЫ

• Кими эмэ кытта тугу эмэ атастастаххына - өйдөһөр дьонун эбиллиилэригэр.

АТАХ

• Түүлгэ илии- атах кыайан хамсаабата - албыҥҥа киирэн биэрэргэ, эбэтэр үлэ - хамнас атахтанарыгар.
• Атах тосторо - үлэн табыллыбатыгар, дуоһунас намтыырыгар.
• Атах быстара - үчүгэй доҕору сүтэрэргэ.
• Атах сыгынньах сылдьыы - дьадайарга, эбэтэр ыалдьарга.
• Түһээн атах суунуу - улахан кыһалҕаны көрсөргө.

АТТАХ ТАҤАҺА

• Атах таҥаһын атыылаһыы - саҥа һлэ миэстэтин көрдүүргэ.
• Саҥа атах таҥаһын кэтии - сотору саҥа үлэни буларга.
• Алдьаммыт, эбэтэр кирдээх атах таҥастаах буолуу - дьадайыыга, үлэ - хамнас мөлтүүрүгэр.
• Атах таҥаһын атыылааһын - урут билэр киһигин көрсөргөр.
• Атах таҥаһын сууйуу - хом санааҕа, итэҕэйбэт буолууга.

АТЫРДЬАХ

• Атырдьах - дьиэҕэ - уокка табыллыбат буолуу, иирсээн.

АТЫЫ-ЭРГИЭН (АУКЦИОН)

• Түһээн аукциоҥҥа сылдьыы - атыы - эргиэн дьыалата соччо табыллыбатыгар.
• Аукциоҥҥа барыстаахтык тугу эмит атыылыырын - сотору кэмҥэ албыҥҥа түбэһэргэр.

АТЫЫҺЫТ (БИЗНЕСМЕН)

• Түһээн атыыһыт (бизнесмен) буоларын - иннигэр элбэх кыһалҕа күүтэрин таайтарар.
• Билэр киһин атыыһыт буолбута - элбэх бириэмэҕин, үгүс күүскүн атын дьон кыһалҕаларын быһаарарга ыытаргын биллэрэр.
• Баай, кыахтаах бизнесмены кытта билсиһэрин - билиигин - көрүүгүн кэҥэппэккэ, көрү - нары батыһан, туох да дьоһуннааҕы ситиһиэ суоххун сэрэтэр. билигин үлэҕэр - хамнаскар сыыһа толкуйунан салайтараҕын, онон бэрт сотору муннукка ыктарыаххын сөп.

АЦЕТОН

• Ацетону кыпааскаҕа булкуйуу - доҕор киһи солуута суоҕуттан кэлэйэргэ.
• Лааҕы ацетонунан сотуу - доҕору кытта кыыһырсарга.

АЧЫКЫ

• Түүлгэр ачыкылаах сылдьарын - туораттан соччо сөбһлээбэт киһигин кытта билсиһэргэ күһэйиэхтэрэ, онтон хайдах куотунары тобула сатыан.
• Ачыкы атыылаһарын - эйиэхэ дьиҥ үлэҕинэн боруостаабатах соһуччу чиэс - бочуот тиксиэ.
• Ачыкыгын сүиэрэрин - бэйэҕэр баары сыаналаабаккын, баар кыаххын ситэ туһаммаккын.
• Алдьаммыт ачыкы көстөрө - туох эрэ куһаҕаны түүйэр түүл эрээри, кэмигэр кытаанах быһаарыныыны ылыннахха, барыта этэҥҥэ буоларыгар.

АЭРОДРОМ

• Аэропорт дьиэтин иһигэр сылдьыы - туохтан эрэ кэлэйэргэ.
• Билэр киһин аэродром устун хаамара - бу киһи ис эриэнин кистэнэ сылдьар, онон кинилиин ыкса бодоруһар сэрэхтээх.

КАЖЕНКИН И.И. - УЙБААН ХААҺАХ ТҮҮЛДЬҮТЭ:

ААДЫРЫС

• Түүлгэр олорор аадырыскын этэн биэрдэххинэ, туох эмит сүтүк тахсыа эбэтэр уоруу буолуо.

ААН.

• Кыра эрдэххинэ олорбут дьиэн аанынан киирдэххинэ, аймахтарын ортолоругар дьоллоохтук олорорун бэлиэтэ;
• Аанынан киирэр буоллаххына,куһаҕаны баҕарар дьонтон көмүскэнэ сатааһын көстөр;
• Сабаары гыннаххына туллан түһэр аан, билэр дьоҥҥор куттал суоһуурун сэрэтэр бэлиэ буолар;
• Аан кыайан аһыллыбатаҕына, санааҕын толороргор мэһэйдэр баар буолуохтара;
• Аан сабыылаах эбэтэр хатааһыннаах буолуута, кыайан туоратылла охсубат, тугу эмит уларыттахха биирдэ кыаллар мэһэй баарын көрдөрөр;
• Түүлгэ ааны тоҥсуйууттан эмискэ уһуктан кэллэххэ, ыраахтан айаннаан ким эмэ тиийэн кэлиэн сөп.

ААННЬАЛ

• Түүлгэ үчүгэй, үрүҥ аанньаллар көтөн барыыларын көрдөххө, олус туһалаах баҕа санаалары толоруу кэмэ кэлбит буолуон сөп.

ААТ

• Бэйэн ааккын суруйбуттарын аахтаххына, аатын киэҥник биллэр буолуоҕа;
• Ааккын ааттаан ыҥырдахтарына уһукта охсорго кыһаныахха, туох эрэ сөбүлээбэт быһыын буолаары гыммыт эбэтэр туох эмэ дьыала табыллымаары гыммытыгар атын дьон көмөлөрө абырыан сөп;
• Атын киһи аатын иһиттэххэ туох эмэ дьыалаҕа сыһыаннаах буолуон сөп.

АБААҺЫ

• Абааһыны көрдөххө - үтүөрэн барына;
• Охсуһан кыаттардаххына - ыарыын бэргиэ;
• Кыайдаххына - ситиһии эбэтэр ыарыыттан үтүөрүү.

АВТОРУЧКА

• Авторучка көһүннэҕинэ суруйуунан дьарыктанар дьоҥҥо ситиһии онтон атыттарга сымыйанан суруйууттан сэрэхтээх буолуу бэлиэтэ.

АВТОБУС

• Түүлгэр автобуска олордоххуна,билэр киһигин кытта астына кэпсэтии эбэтэр саҥа билсиһии буолуон сөп.

АВАРИЯ

• Массыына авариятын көрдөххүнэ, быстах өйдөөх киһини кытта кыайан тапсыбаккаҕын эрэйи көрүөҕүн;
• Түүлгэ аварияҕа түбэстэххэ, ханнык эрэ сыыһа эбэтэр мүччү туттуу тахсыан сөп. Сэрэхтээх буол, халтархайтан охтуу да баар буолуон сөп.

АҔА

• Аҕаҕын көрдөххүнэ, үлэ-хамнас тупсан барыаҕа;
• Түһээн аҕаҥ сүбэтин иһиттэххинэ, ону толоро сатаа, кырдьыгы эппитэ буолуо;
• Өлбүт аҕаҥ тугу эмэни этэр буоллаҕына, бары дьыалалргар олус сэрэхтээхтик сыһыаннас;  
• Өлбүт аҕаны кытта тугу эрэ тутуһа сылдьар буоллахха, хайа эрэ аймах киһини тиһэх суолга атаарыыга сылдьыахха сөп.

АЙАН

• Түһээн түргэнник айаннаатаххына, быстах ардах түһүө эбэтэр былытырыа;
• Түүлгэ айанныыр буолуу, олоххо кыра да буоллар  ханнык эмэ уларыйыылары киллэрэр баҕа санаа баарын көрдөрөр;
• Айаннаан иһэн бары аргыстары барыларын куоттахха, үлэҕэ хамнаска саҥаны киллэрии  ситиһиилээх буоларын  бэлиэтэ;
• Айаннаан иһэн төттөрү эргийэн атын суолунан барыы буоллаҕына, үлэҕэ-хамнаска соһуччу уларыйыы буолуон сөп.

АЙАХ

• Түүлгэ айах иһигэр баастар тахсыылара айахха киирбиччэ мээнэ саҥарар куһаҕанын биллэриэхтэрин сөп.

АЙЫЛҔА

• Айылҕа киртийиитин, буорту буолуутун көстүүтэ киһи уһун кэмҥэ мөлтүүрүн, санаата түһэрин, үлэтэ-хамнаһа сатамматын түстүүр;
• Хара хоруо, буор, быыл дойду көстүүтэ, киһиэхэ туох эрэ куһаҕан, табыллыбат буолуу, санаа түһүүтэ кэлэригэр. Маннык түүл көһүннэҕинэ киһи мөлтүүр, өйө санаата сыппыыр кэмэ кэлэр, быстах суолга киирэн биэрэр куттал үөскүүр. Айылҕа куһаҕан көстүүтүн сабыдыала киһиэхэ олус ыараханнык дьайар, ханнык да саргылаах санаа,үчүгэйи баҕара санааһын суох буоларкэмэ элэр. Киһи төһө эрэ кэмҥэ саҥаны, үчүгэйи оҥороро сарбыллар,санаата самнар, кыайыыга хотууга дьулуура намтыыр;

АКВАРИУМ

• Кыра балыктардаах аквариум түүлгэ көстүүтэ ханнык эмэ сөбүлээбэт дьыалаҕар хааччахтааһын үскүүрүн көрдөрөр.
• Түүлгэ аквариум көһүннэҕинэ, дьиэ иһигэр буолар өйдөспөт түгэни ыаллыылар барытын билэ сылдьалларын биллэрэр.

АККУМУЛЯТОР

• Аккумулятор көһүннэҕинэ, үлэ-хамнас, өй-санаа мунньустан, элбээн иһэрин бэлиэтиир.

АКРОБАТ

• Түүлгэ күүстээх, эрчиллибит киһи көстүүтэ, иннэ-кэннэ биллибэт дьыалаҕа, кыахтаах доҕорун көмөлөһүн, тирэх буоларын түстүүр.

АЛААДЬЫ

• Түһээн үчүгэй, улахан хобордооххо буһа турар алаадьылары көрдөххө, туох эмэ уларыйыы үчүгэй өттүгэр тахсыаҕа эбэтэр боччум аһааһын буолуоҕа.

АЛААС

• Түүлгэ үүнүүлээх алааһы көрүү, байылыат олоҕу түстүүр; Хара буор алаас көстүүтэ - дьадайыы, мөлтөөһүн бэлиэтэ. 

АЛБАКААТ

• Түүлгэ албакаат буолбут буоллахха, бэйэ санаатын көмүскүүр кэм кэлбит буолуон сөп.

• Түүлгэ ким эрэ албыныгар киирэн биэрдэххэ, ким да куһаҕаны оҥороро табыллыа суоҕа.

• Аллараа диэки түһүү - мөлтөөһүн буолан эрэрин көрдөрөр бэлиэ. Киһи түүлүгэр эмискэ аллараа диэки түһүүтэ олоҕо уруккуттан куһаҕан буолан барыытын биллэрэр. Сыыйа түһүү олоҕун таах атаарар киһи түүлүгэр көстөр эбэтэр ханнык эрэ сабыдыалга киирэн биэриини  биллэрэр.

• Түһээн альбому көрдөххө, ситиһии буолуо эбэтэр саҥа доҕору кытта билсиһиэххин сөп.

• Толору маллаах ампаары көрүү - байылыат олоҕу түстүүр;
• Кураанах ампаар - дьадайыыга көстөр; Ампаар аана аһаҕас турара көһүннэҕинэ, сүтүк тахсыа.

• Түһээн аппаны көрүү, онно киирэн тахсыы, санаа туолуутугар кыра мэһэйдэр баалларын этэҥҥэ туорууру көрдөрөр.

• Аптаах киһини көрдөххүнэ, дьыалаларыҥ табыллан баралларыгар түбэлтэ көмөлөһүө.

• Ыал арахсыытын түһээн көрдөххө, тапталлаахтар сөбүлэспэт буолуулара үөскүөн сөп.

• Чуумпутук түһэр ардах көһүннэҕинэ‚ кыра ситиһии буолуо; чуумпутук түһэр ардаҕы сөбүлүү көрдөххүнэ, куһаҕан кэмнэр ааһан эрэллэрин бэлиэтэ, туох эмэ үчүгэй буолуон сөп;
• Тыаллаах ардах түстэҕинэ - ыгылыйыыны, ыксааһыны көрдөрөр;
• Күүскэ түһэр ардах көһүннэҕинэ, оҥоруллуохтаах дьыала олоххо киириитэ күүстээх, түргэн буолуо эбэтэр улахан барыс киирэр үлэтигэр соһуччу кыттыһыахха сөп эрээри кыаттарымыан сөп;
• Түүлгэ кыһын түһэр ардах көстүүтэ соччо туһата суох, кэмэ ситэ кэлэ илик дьыала саҕаланыытын биллэрэр;
• Ардахха ибили сытыйыы - ыалдьыыга, мөлтөөһүҥҥэ.

• Түүлгэ армияҕа сулууспалыы ыҥырыы куһаҕан түүлгэ киирсэр, олоххо сөбүлээбэт өттүгэр уларыйыыга күһэйии эбэтэр баҕа санаа туоларыгар улахан мэһэй баар буолуон сөп.

• Билэр киһин артист буолбут буоллаҕына, кими эмэ алыптаах тылынан итэҕэтэн албынныы сылдьар буолуон сөп.

• Арыгы иһэргэ бэлэмнэнэн үрүүмкэлэри охсуһуннарыы саҕаланнаҕына, көһүппэтэх ыалдьыттары кытта көрсүһүү буолуо;
• Кыһыл арыгыны көрдөххүнэ - санаан көтөҕүллүө;
• Кыһыл арыгыны сөбүлээн истэххинэ, баай-талым олоххо уһуннук уонна доруобайдык олоруоххун сөп;
• Үрүүмкэлээх үрүн арыгыны көрдөххө - санаа туолар;
• Кыратык испит буоллаххына, туох эмэ кыра ситиһии буолуо;
• Үрүүмкэлэргэ арыгы кутуталаатаххына, саҥа дьоннору кытта көрсүһэргэ бэлэмнэниэххэ сеп;
• Үрүҥ арыгылаах бытыылкалар баар буоллахтарына барыстаах үлэ кыаллыан сөп;
• Туох эмэ кыра иһиттэн арыгы истэххинэ, кыра мал-сал иһин өйдөспөт буолуу тахсыаҕа;
• Түһээн арыгы иһэргин бырахпыт буоллаххына, бэйэн дьоҥҥор сыһыанын тупсуоҕа, бэйэн ылардохуоккуттан сөп буолар  буолуоҕун;
• Өлбүт киһи арыгы биэрдэҕинэ аймаҕа дуу, оҕото дуу арыгыга ылларыаҕын сөп;
• Үрүүмкэлээх арыгы остуолга тохтон хаалбытын сыпсырыйан иһэн кэбистэххэ, сүрүн дьыалан төһө да табыллыбатаҕын иһин, кырата табыллыан сөп.

• Түһээн арыыны таптайар - үчүгэйгэ‚ баайга;
• Арыыны тохтоххо - ночоот тахсыа; Сиэтэххэ, аймахтыыларга ордук санаһыы баар буолуо;
• Сыбаннахха эбэтэр хомуйдахха барыс киириэҕэ.
• Түүлгэ элбэх арыы ахтылыннаҕына ордук санааһын күүһүрүөҕэ.

• Туох да үүнээйитэ суох арыы көстүүтэ, арыгыһыт буолан дьолу-соргуну сүтэриигэ тиэрдиэн сөп;
• Күөл арыытыгар дэриэбинэ, дьон баар буолуута, эн диэки санаалаахтар элбээн иһэллэрин бэлиэтиир эбэтэр дьон ортотугар ылар миэстэн үрдээн иһэрин туһугар уһун кэмнээх охсуһууга киирсэн эрэргин быһаарар;

• Түүлгэ эрэнэ санаабыт киһин улахан иһиттэргэ ас-үөл аҕаларын көрдөххүнэ, илэтигэр туолбат ыра санаа эрэ буолуон сөп;
• Ким эмэ аһатар буоллаҕына, ол киһи туох эмэ дьыаланы бэйэтин туһугар быһаартарыан саныыр;
• Туох эрэ ураты, биллибэт аһы сиэһин өр кэмнээх хомолтоҕо, санаа туолбат буолуутугар көстөр.

• Аһыы олорор киһи көстөн баран, ураты иҥсэлээхтик аһыыр буоллаҕына ыалдьыан эбэтэр туохха эмэ түбэһиэн сөп;

• Күөх оттоох хонууга элбэх аһыҥа ыстаҥалаһар буоллаҕына, доҕотторун ортолоругар ордук санааччылар баар буолуохтара эбэтэр сөбүлээбэт дьонун дьыалаҕын атахтыы сатыахтара.

• Ат мииммит киһини көрдөххүнэ, ыраах айаннаары гынаҕын эбэтэр үлэн-хамнаһын табыллыа;
• Миинэр атын өллөҕүнэ - кэргэниҥ өлүөҕэ;
• Кыыс түһээн атынан айаннаатаҕына, сотору эргэ тахсыаҕа;
• Уол оҕо аты мииннэҕинэ - кэргэн ылыа;
• Маҕан ат баай-дуол буолууну, кэрэ, үчүгэй санаалаах кэргэни көрдөрөр эбэтэр үтүө санаалаах табаарыһын өйөбүл буолуо;
• Аккын былдьаан ыллахтарына - кэргэҥҥин бэйэтин баҕатын утары ханна эрэ илдьиэхтэрэ.
• Түһээн акка ытыттарар - дьолго, учугэйгэ, ат ыарыыны ылан быраҕар;
• Сыарҕалаах аттаах киһини күрдүххүнэ, үлэ-хамнас табыллыа эбэтэр туох эмэ хамсааһын, уларыйыы тахсыан сөп;
• Атынан айаннаан иһэн ыҥыырыҥ` холборуйдаҕына, туһааннаах дьыалан табыллыа суоҕа.
• Хара аты көрдөххө - санаарҕабыл кэлиэ;
• Хара аты мииннэххэ ситиһии хойуутаан да буоллар кэлиэн сөп;  
• Эр киһи хара аты мииннэҕинэ кэргэнин мйгыта ыарахан, чиҥ буолуон сөп;
• Түүлгэ атаҕа суох аты атахтыы сатааһын көстүүтэ билэр дьоҥҥор куһаҕан быһыы буолуон эбэтэр баҕа санаа туолуутугар мэһэй көстүөҕэ;
• Улахан аты тэһииниттэн тутан ыллахха, тохтообут үлэҕэ - хамнаска хамсааһын дьэ тахсыаҕа;
• Көлүнэн иһэр атын атаҕын дэҥнээтэҕинэ табыллыан сөптөөх дьыала атахтанан, тохтоон хаалыан сөп;
• Үс аттаах сыарҕаҕа айаннааһын баҕа санаа туолуутугар, үлэҕэ хамсааһын тахсыытыгар көстөр.

• Түүлгэ икки аҥыы сылдьар муоһаны холбуу баайдахха үлэҕэ атын, саҥахайысханы булуу ситиһиилээх буолуоҕа.

• Бу былыргыттан сылдьар бэлиэлэр үчүгэйгэ көстөллөр. Түүлгэ ат үүнэ, ыҥыыра, муоһата, дуҕата, хомуута көстүөхтэрин сөп, ол гынан баран итилэр алдьаммыт, быстыбыт уонна куһаҕан көрүҥнээх буоллахтарына үлэҕэр араас мэһэйдэр тахсаллар.

• Сөбүлүүр ыалдьыты үөрэ-көтө атаардахха, тапсар дьоҥҥун кытта бииргэ сылдьыаҕын, баҕар көрсүһүү буолуоҕа;
• Чуҥкук, ыарахан атаарыы - ыраах барыы, арахсыы бэлиэтэ.

• Кими эрэ кытта тугу эрэ атастаххына, эйиигин сөбүлүүр доҕотторун элбиэхтэрэ.

• Түүлгэ атаҕыҥ тоһуннаҕына, үлэҕэр ситиһииҥ намтыаҕа дуоһунаһын аллараа түһүөҕэ эбэтэр үлэҕэ хамнаска билэр киһин таһаарбыт сыыһатын көннөрүүгэ кыттыһыаххын сөп;
• Атах сыгынньаҕы көрөн соһуйдахха, сөбүлээбэтэххэ дьадайан барыы эбэтэр ыалдьыы буолуон сөп.
• Атаҕыҥ сотото сонообут буоллаҕына, ыарыы булуо эбэтэр үлэ-хамнас атахтаныа;
• Түүлгэр атаххын сүтэрдэххинэ, үчүгэй доҕоруҥ барыаҕа;
• Бэйэн атаххын эбэтэр атахтаргын көрдөххүнэ, сотору кэминэн этэҥҥэ олоруу туһунан ылсыһан толкуйдаатаххына табыллыа;
• Атах тилэҕэ көһүннэҕинэ, кыраттан сылтаан хомолто буолуоҕа;
• Токур атахтардаах буолан баран, хаама сылдьар буоллаххына, куһаҕаннык саныыр дьоннору билэн аны кинилэр албыннарыгар киириэҥ суоҕа.
• Илии эбэтэр атах мөлтөөн, сымнаан, кыайан хамсаабат буолан хааллахтарына, албыҥҥа киирэн биэриэххин сөп эбэтэр үлэҕэ хамнаска табыллыбат буолуу кэлиэҕэ;
• Түүлгэ атаҕа суох киһи атахтанарын көрдөххө, бэйэн бары кыаххын мунньан кыһаннаххына, буомурбут үлэҕэр хамсааһыны оҥорорун кыаллыаҕа;
• Хаар устун атах сыгынньаҕын хаамтаххына уонна атаҕын томмот, үчүгэй буоллаҕына, ыарахан эрэйдээх туруктан этэҥҥэ тахсыаххын сөп эбэтэр баҕа санаа туолуута, билэр дьоҥҥор сабыдыалын үрдээбитин бэлиэтэ буолуо;  
• Атах сыгынньаҕын сылдьаргыттан соһуйдаххына, урукку сыыһаларын дьыалан табылларын мэһэйдиэхтэрэ;
• Түһээн атаххын суунар буоллаххына, ким эрэ харгыстанан дьыалан табыллымыан сөп;
• Атаҕын көрүҥэ тупсаҕай, үчүгэй дии саныыр буоллаххына, дьыалан син табыллыаҕа;
• Атах синньигэс буолуута кыах суох буолуутун биллэрэр;
• Түһээн атах сыгынньаҕын эбэтэр алдьаммыт атах таҥастаах сылдьыы киһи атаҕын тымырдара  ыалдьаары гыммыттарын биллэриэн сөп.

• Түүлгэ бэйэн атаҕын суола дириҥник үктэнэн хаалар буоллаҕына уһун үйэлээх, туһалаах үлэни - хамнаһы оҥоро сылдьарын бэлиэтэ.

• Алдьаммыт эбэтэр кирдээх атах таҥаһын көрүү дьадайыы, үлэ хамнас мөлтөөбүтүн бэлиэтэ;
• Түүлгэ атах таҥаһын сууйуу, хом санаҕа, итэҕэйбэт буолууга көстөр;
• Атах таҥаһа табыллыбата кыаллыбат суолу ылынаары гыммыккын сэрэтии;  
• Түүлгэ атах таҥаһын кэтии көстүүлэрэ эр киһи уонна дьахтар сыһыаннарын көрдөрөр эбэтэр олоххо туох эмэ уларыйыы буолуон сөп.

• Дьиэҕэ уокка табыллыбат буолуу, арахсыы бэлиэтэ.
• Түөрт салаалаах тимир атырдьах көстүүтэ үтүө баҕа санааларын туолалларын туһугар үлэн - хамнаһын олус элбэх күүһү уоҕу эрэйэрин биллэрэр.

• Атыыһыт буолан кыайа - хото эргинэ сылдьар буоллаххына, саҥа дьыаланы саҕалыырын ситиһиилээх буолуо.

• Түһээн аукциоҥҥа сырыттахха, атыы - эргиэн дьыалата табыллан барыа.

• Түүлгэ ачыкы кэттэххинэ, кырдьыаххар диэри олоруоххун сөп.