КҮН КУЙААРЫМА ТҮҮЛДЬҮТЭ:

ДЬАДАҤЫ
Дьадаҥы киһи - тиийбэт үп, табыллыбат үлэ, кырыымчык олох бэлиэтэ.



ДЬАХТАР
Кимэ биллибэт маҥан таҥастаах дьахтар түүлгэр көстөрө - эйиигин араҥаччылыыр, тус бэйэн олоххор көмөлөһөр аанньаллааҕын мэктиэтэ.
Дьахтар ыллыыра-туойара - дьаҥҥа-дьаһахха.
Былыргы сахалыы таҥастаах дьахтар - оһолтон, уоттан сэрэтии.



ДЬОЛ
Түһээн дьоллоохпун диэн сананыы - төттөрүтүн харах уутун бэлиэтэ, хомойорго, баҕа санаа туолбатыгар, былаан тохторугар.



ДЬОН
Элбэх киһи мустубута. айманара - туох эрэ алдьархай, саахал тахсарыгар.



ДЬҮКЭЭБИЛ
Дьүкээбил - дьолго көстөр, соһуччу күндү бэлэх эбэтэр истиҥ сыһыан, таптал билгэтэ.



ДЬҮҮЛ
Түһээн дьүүллэнии - дьон сиилиирэ, саҥарара, онон бэйэ бодону тардынарга сүбэлиир түүл.



ДЬЭДЬЭН
Дьэдьэн - олох көнөрүгэр, доруобуйа тупсарыгар, бэлэх ыларга, тапталы көрсөргө, сэргэх, сонун дьону кытта билсэргэ.

Бравина кинигэтинэн



ДЬААБЫЛЫКА
Дьаабылыканы көрүү - дьиэни - уоту, үлэни кытта сибээстээх иирсээҥҥэ;айдаан төһө дириҥэ дьаабылыка төһө улаханыттан быһаччы тутулуктаах.
Дьаабылыка сиирин - дьиэ - уот төлөбүрэ үрдүүрүгэр.
Кимиэхэ эрэ дьаабылыка биэрэрин - аймах киһин үчүгэйэ суох быһыыга түбэһиэн сөп.
Эйиэхэ дьаабылыка биэрэллэрэ - бэйэн буруйгуттан эрэйгэ тэбиллэргэр.
Дьаабылыка уорарын - туох эрэ акаары быһыыны оҥорон, улахан кыһалҕаҕа ыллараргар.

ДЬААҺЫК
Толору маллаах дьааһык - байыы, баай-дуол эбиллиитигэр.
Кураанах дьааһык - дьадайыыга.
Дьааһыктан төлө көтөн тахсыы - ыарахан ыарыыттан үтүөрэргэ.

ДЬАХТАР
Дьахтар арахпакка сыстаҥныра - ыарытыйарга.
Дьахтарга баҕарыы, сыстаҥнааһын, оонноһуу - этэҥҥэ үчүгэйдик сылдьарга, өрөгөйдөөх буоларга.
Дьахтардыын таптаһыы - дьоло - соргута суох буоларга.
Кыыһырбыт, куһаҕан көрүннээх дьахтар түүлгэ көстөрө - кыһалҕаҕа.
Кыраһыабай, оонньоһор дьахтар - араас тыл - өс барарыгар, ордук санаһыы тахсарыгар.
Кыһыл баттахтаах нуучча дьахтара - мөлтөөһүҥҥэ, ыарыыга биллэр эрээри бултуу сылдьан түһээтэххэ, булт сүрэ буолуон сөп.
Хара баттахтаах, хара таҥастаах дьахтар - өлүүгэ - сүтүүгэ көстөр.
Ыһыллыбыт баттахтаах дьахтар үөрэ - көтө көрсөрө - соһуччу күүтүллүбэтэх ороскуоттар тахсалларыгар.
Ынырык дьүһүннээх илэ абааһы дьахтар утары кэлэрэ - сиэри таһынан сидиҥник быһыыланан чугас дьоҥҥун кэлэтэргэр.
Атаҕынан моһуоктанар дьахтар түүлгэр киирэрэ - сөбүлүүр дьыалан атахтанарыгар.
Хат дьахтар көстөрө - олоххо барыта этэҥҥэ, үчүгэй буоларыгар.

ДЬИЭ
Дьиэ - уот (ураһа, балаҕа) бүтүн тураллара - үчүгэйгэ, олох тупсарыгар.
Дьиэ иһигэр уот бырылаччы оттуллан турара - баай - тот, холку, иллээх олоххо.
Дьиэ сыыстааҕа, бөхтөөҕө - этэҥҥэ олорорго, байарга.
Дьиэ сыбаҕа сууллара, хайыта барара - соччото суох балаһыанньаҕа.
Билэр ыалларын дьиэлэрэ алдьаммыта - ол ыал бөрүкүтэ суох санаалаахтарын, майгылаахтарын бэлиэтэ.
Аана, түннүгэ аһаҕас дьиэ - дьиэҕин халаары гыммыттарын эбэтэр сүтүк тахсаары гыммытын сэрэтэр.
Аана, түннүгэ суох дьиэҕэ хаайтарыы - тирээн турар улахан суолталаах боппуруоска сөптөөх эппиэти кыайан тобулбаккаэрэйдэнэргэ.
Саҥа дьиэ тутуллара - ыарыыга.
Саҥа дьиэҕэ көһүү - ыарыһах, кырдьаҕас киһиэхэ олус куһаҕан түүл, оттон ама киһиэхэ олох уларыйыытыгар көстөр.
Дьиэ умайара - дьаҥ, тыл, үҥсүү сүрэ.
Дьиэни илбийэр, сууйар - ыарыыга.

ДЬИЭ ҮРДЭ
Дьиэн түлгэр үрдээн көстөрө - өйүн - санаан сайдан,айар - тутар таһымын үрдээн иһэрин туоһулуур.
Дьиэн үрдэ намтаабыта - баҕа санаан татымын, өйүн санаан кыараабытын биллэрэр.
Дьиэ үрдүн, кырыыһатын көтүрэн, үөһэ ыттыы - саҥа дьыаланы саҕалыырга тоҕоостоох кэм үүммүтүн ыйар.
Дьиэ үрдүгэр ыттан тахсыы, сылдьыы - үрдүк ситиһиигэ.



ДЬОН
Элбэх киһи мустубут сирэ - харах уутугар.
Түһээн дьон ортотугар мээнэ аалыннаһа сылдьыы - наадалаах дьону кытта кыайан кэпсэппэккэ, бэйэ мөлтөҕүттэн дьыала табыллыбатыгар.
Ыраах сиргэ сылдьан билэр дьоҥҥун көрөрүн - ол сиртэн сылдьар аймахтаргын дуу, билэр дьоҥҥун дуу көрсөргөр эбэтэр кинилэр тустарынан туох эмэ сураҕы истэргэр.
Элбэх сыгынньах дьон көстөрө - сотору кэминэн атааннаһар дьону кытары аахсарга.



ДЬУКААХ
Түүлгэр дьукаахтарга тахса сылдьарын - сотору кинилэр эн тускунан туох эрэ сураҕы истэллэригэр.



ДЬУУППА
Саҥа дьууппа - харчыга көстөр
Эргэ дьууппаны кэтии - эн тускунан туох эрэ сымыйа тыл - өс тарҕанарыгар.
Дьууппа хайдара - сүүйсүүлээх оонньууну ырааҕынан тумнар кэм: улаханнык сүүйтэриэххэ сөп.
Дьууппа атыылаһыы - соһуччу үөрүүгэ.



ДЬҮДЬЭЙИИ, КӨТӨХТӨРҮҮ
Түһээн көтөхтөрөн, дьүдьэйэн хаалыы - туох эмэ сүтүк, эбэтэр ночоот тахсарыгар.



ДЬҮКЭЭБИЛ УОТА
Дьүкээбил уота - дойдуга туох эрэ улахан уларыйыы тахсыан сөп.



ДЬЫБААН
Дьыбаан - сынньалаҥ олох бэлиэтэ.
Дьыбааҥҥа олоруу эбэтэр сытыы - холкутук, сынньалаҥнык олорорго.
Дьыбааны атыылаһыы - олох тупсарыгар.
Тирии дьыбаан - дуоһунас үрдүүрүгэр.
Эргэ дьыбаан - доруобуйа мөлтүүрүгэр.



ДЬЭДЬЭН
Бары итэҕэлгэ дьэдьэни түһээтэххэ - дьаҥ аһа, харах ууту.
Дьэдьэни хомуйуу - кутурҕаҥҥа.
Дьэдьэни сиир - ытыырга.
Дьэдьэни атыылаһыы - бэйэн буруйгуттан эрэй буларыгар.