Саха боруодата үөскүүр-ууһуур киэҥ нэлэмэн сирин тулалыыр айылҕатын уратыларыгар сөп түбэһэн үс араас көрүҥнэргэ арахсар. Онуоха боруоданы төрүттээччитинэн саха төрүт сылгыта буолар.

Төрүт сылгы

Төрүт сылгы - өбүгэлэрбит соҕурууттан илдьэ кэлбит сылгыларын төрүт хаан удьуора. Сылгы бу көрүҥэ киин уонна Бүлүү бөлөх улуустарга чөллөөн ордон хаалбыт. Төрүт сылгы бэрт уһун кэм устата сыыйыллан, кыһыҥҥы түптэлэс тымныыны тулуйарга анаммыта тас көрүҥэр уонна ис уорганнарын үлэлэрин ураты дьоҕурдарыгар көстөр. Күһүнтэн саҕалаан уойан, төлөһүйэн, түүтэ уһаан, хойдон, кыһынын тас киэлитэ ордук модьураан, төкүнүйэн көстөр. Моонньо кылгас уонна суон, арҕаһа намыһах эрээри кэтит, түөһэ уонна самыыта кэтит, атахтара кылгас. Боруода иһигэр бу саамай кыра уҥуохтаах уонна дьоҕус ыйааһыннаах сылгылар, ол эрээри кинилэр аһара тулуурдаахтар.

Төрүт саха сылгылара сур, сиэр, көҕөччөр, кугас, тураҕас, элэмэс эгэлгэ дьүһүннээхтэр, сэдэхтик чуоҕур баар.

Тыыннаах ыйааһынын генетическэй кыаҕа: атыырдара-430-490 киилэ, биэлэргэ-415-470 киилэ.

Дьааҥы сылгыта

Дьааҥы сылгыта Дьааҥы уонна Индигиир өрүс тардыыларынан түөлбэлээн үөскээтилэр. Тас көрүҥүнэн саха төрүт сылгытыгар маарынныыр эрээри, кээмэйинэн уонна ыйааһынынан лаппа баһыйар. Ол кини кылгас сайын устата түргэнник уойар дьоҕурун туоһулуур. Дьааҥы сылгыта көнө эбэтэр хотоҕор төбөлөөх, кэтит сүүстээх, кылгас, модьу моонньулаах, кэтит эрээри намыһах арҕастаах, самыыта арый уһун, бөҕө атахтардаах.

Дьүһүнүгэр сырдык өҥ баһыйар: улаан, көҕөччөр, сур, сиэр, элэмэс эгэлгэтэ.

Тыыннаах ыйааһынын генетическэй кыаҕа: атыырдарга: 450-520 киилэ, биэлэргэ - 420-480 киилэ.

Халыма сылгыта

Халыма уонна Алаһыай өрүстэр сүнньүлэригэр үөскээтилэр. Бу көрүҥ уратыта - атыырдара биэлэриттэн харахха быраҕыллар улаханнара суох. Кыһыҥҥы хаһар сирин аһылыга үксүгэр күөл кытыытын манчаарыта буолар, ити от ордук иҥэмтиэлээх, онон халыма сылгыта кыһыны аһара ырбакка-быстыбакка тахсар буолан, эрдэ буоһуур уонна төрүүр. Төбөтө көнө, уһун соҕус толору быччыҥнаах моойдоох, кэтит түөстээх, орто үрдүктээх кэтит арҕастаах, уһун систээх, самыылаах, бөҕө-таҕа атахтардаах.

Халыма сылгыта сырдык өҥнөөх: маҥан, сырдык сур, көҕөччөр, улаан.

Тыыннаах ыйааһынын генетическэй кыаҕа: атыырдарга - 440-530 киилэ, оттон биэлэргэ - 430-520 киилэ/

Өлүөнэ эҥэринээҕи сылгы

Сылгы Өлүөнэ эҥэринээҕи боруодата. Сылгы бу боруодата олохтоох схаа сылгытыгар сэлиик уонна тардыылаах боруодалар хааннарын киллэрии уонна онтон ылыллыбыт сылгылары эбии аһатан үөскэтии түмүгэр таһаарыллыбыттара. Олохтоох үөскэтиилэр сирин айылҕатыгар сөп түбэһэр айылгылаах. Республика арҕааҥҥы уонна киин улуустарын сылгытын ахсаанын аҥаарыттан ордугун ылар.

Өлүөнэ эҥэринээҕи сылгы хоҥоруута томтоҕор, моонньо орто уһуннаах, кэтит уонна дириҥ түөстээх, уһун уонна кэтит систээх, самыылаах, бөҕө атахтардаах.

Дьүһүнэ сур, көҕөччөр, кугас, буулур, элэмэс буолар.

Тыыннаах ыйааһынын генетическэй кыаҕа: атыырдарга - 450-560 киилэ, биэлэргэ 450-530 киилэ.

Мэҥэдьэк сылгыта

Сылгы мэҥэдьэк боруодата саха төрүт сылгытын кытта кузнецкай сылгы уонна нуучча тардыылаах боруодатын атыырын хаана киллэриллэн үөскэтиллибитэ. Бу - саха сылгытын эмиэ саҥа боруодата. Мэҥэдьэк сылгыта сүрүннээн Ньурба улууһун Степан Васильев аатынан сылгы собуотугар үөскэтиллэр. Ону таһынан Сунтаар улууһугар эмиэ баар. Мэҥэдьэк боруодата саха сылгыларыттан саамай бөдөҥнөрө, үөскүлэҥнэрэ.

Бу боруода сылгы төбөтө бөдөҥ, хоҥоруута көнө эбэтэр биллэр биллибэт томтоҕор буолар. Уһун суон моойдоох, толору түөстээх, уһун уонна үрдүк арҕастаах, уһун көнө уонна кэтит систээх, бөҕө-таҕа атахтардаах.

Баһыйар өҥнөрө: сиэр, буулур, тураҕас, көҕөччөр уонна сур.

Тыыннаах ыйааһынын генетическэй кыаҕа: атыырдарга 470-610 киилэ, биэлэргэ - 450-580 киилэ.

"Күн Дьөһөгөй оҕото" кинигэттэн. Автордар: Р.И.Бравина, С.Г.Алексеева, Н.П.Степанов. Дьокуускай. Бичик. 2011 сыл.