Саха сиригэр физалис киэҥник тарҕамматах оҕуруот аһынан буолар. Кини иҥэмтиэлээх веществоларынан уонна биохимическай састаабынан манна үүнэр помидор, оҕурсу, биэрэс араас суортарын балачча баһыйар. Физалис аһыгар белок, аҕыйаҕа суох лимоннай уонна аскорбиновай кислоталар, ону таһынан дубильнай уонна пектиновай веществолар бааллар.

Бу үүнээйи аһа киһи хааныгар холестерин таһымын кыччатар, оһоҕос микрофлоратын үлэтин тупсарар, ыарахан металлар, ордук сибиньиэс, киһи доруобуйатыгар куһаҕан дьайыытын кыччатар. Физалистан омук дойдуларыгар араас эмтэри оҥороллор.

Физалис биһиги бэркэ билэр помидорбут олох чугас уруута, ол иһин үүннэрии агротехниката олус маарыннаһар. Аналлаах бүрүөнэн сабан үүннэрдэххэ, ханнык баҕарар дьылга физалис үчүгэй үүнүүнү биэриэн сөп. Түөрт киһилээх дьиэ кэргэн наадатыгар 10 үүнээйини үүннэрдэххэ сөп буолар. Саамай үчүгэйэ диэн, физалис ханнык да ыарыынан ыалдьыбат уонна кинини үөн-көйүүр сиэбэт. Ол иһин үүнэр кэмигэр дьаат туттуллубат буолан, ыраас эйгэҕэ үүммүт, үрдүк хаачыстыбалаах бородууксуйа ылыллар.

Оҕуруоччуттар физалис икки көрүҥүн үүннэрэллэр – “мексиканскайы” (овощной) уонна “земляничнайы”. Мексиканскай физалис аһын оҕурсу, помидор курдук маринуйдууллар, тууһууллар, салаат уонна икра оҥорорго, борщ буһарарга тутталлар. Маны таһынан цитрусовай үүнээйилэр астарын кыратык эбэн барыанньа буһараллар.

Дьэдьэн физалис мексиканскайга тэҥнээтэххэ ордук сылааһы сөбүлүүр. Үүнүүтэ кыра, бытархай астаах. Ол гынан баран, аһын амтана минньигэс, дьэдьэн сыттаах, кыра оҕолор сиикэйдии сииллэрин сөбүлүүллэр. Кини аһын сибиэһэйдии уонна куурдан (изюм курдук) сииллэр, ону таһынан барыанньа, компот уонна цукат оҥорорго тутталлар.

Биһиги усулуобуйабытыгар “Кондитер” уонна “Королек” диэн “овощной” физалис суортарын уонна “Золотая россыпь” диэн “земляничнай” физалис суортарын үүннэриэххэ сөп.

Физалиһы помидор курдук рассадалаан олордоллор. Муус устар маҥнайгы декадатыгар сиэмэни тылыннаран баран, помидор рассадатын курдук көһүйэҕэ үүннэрэллэр.

Бэс ыйын саҥатыгар рассаданан аһаҕас сиргэ кирээдэҕэ 1 кв.м иэҥҥэ “овощной” физалис 3-4 үүнээйитэ, “земляничнай” физалис 5-6 үүнээйитэ үүнэрин курдук учуоттаан ололрдоллор. Физалис көрүүтэ-харайыыта помидорга холооотоххо олох боростуой. Кини помидор курдук, сэбирдэх хонноҕуттан үүнэн тахсар умнаһын тонооботтор (пасынкование) уонна быанан баайбаттар. Ол гынан баран биһиги усулуобуйабытыгар атырдьах ыйын саҥатыгар үүнээйи бары умнастарын төбөтүн уонна астана илик сибэккилэрин быһаталыыллар. Оччоҕо физалис астара түргэнник улааталлар.

Физалис аһа атырдьах ыйын ортотуттан ситэн барар. Ситэр кэмигэр аһын өҥө сырдык от күөҕүттэн саһархайга кубулуйар. Сиппит аһын хомуйан иһэр наада. Хаһыҥ түһүөниннинэ бүтэһик хомууру оҥороллор. Кураанах уонна хаҕа алдьамматах физалис аһын талан ылан, холодильникка 2-3 ый хаһааныахха сөп.

Прасковья Львова, СГТХА агрономия кафедратын профессора, СР тыа хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ. Балаһаны Сардаана Кузьмина бэлэмнээтэ. Саха сирэ24.03.2011