Биологията
Брюква - икки сыллаах, сөрүүнү сөбүлүүр үнээйи. Кини слис аһа бөдөҥ, сэбирдэхтэрэ улахаттар. Сиэмэтэ 2-3 кыраадыс сылааска тыллар уонна 15-18 кыраадыска түргэнник үүнэр.
Эдэр үүнээйилэр -8 кыраадыстаах хаһыҥы тулуйаллар. Брюква үүнэр бириэмэтигэр буор куруук быыстала суох сииктээх буолара ордук. Кыра клүктээх сиргэ үүнүөн сөп, оттон кислоталах почваны (рН 4-5) сөбүлээбэт. Уу кутар буоллахха ханнык баҕарар почваҕа үүннэриэххэ сөп. Брюква курааннаатаҕына сиис аһа кыра, куһаҕан амтаннаах буолар, умнаска барар үүнээйилэр асанара биллэрдик элбиир. Вегетационнай периода (100-130 хонук) уһун буолан брюкваны рассаданан олордор ордук.
Агротехника.
Брюкваны кини иннигэр оҕурсу,кабачок, помидор, моркуоп үүммүт сиригэр олордолор. Хаппыыста, редис, редька, эриэппэ үүммүт сиригэр 3-4 сыл ааспытын эрэ кэннэ брюкваны олордуохха сөп. Үдүк үүнүүнү ыларгауоҕурдууну туттар улахан туһалаах. Күһүн почваны дириҥник (25-28 см) тиэриэх иннинэ 1 кв. м иннэх сигэ 3-4 кг кунуһу эбэтэр компуоһу, 15-30 г мочевинаны, 30-40 г суперфосфаты, 25-30 г калийнай уоҕурдууну киллэрэллэр.
Брюква рссадтын 35-40 хонук көһүйэҕэ үүннэрэллэр. Рассаданы үүннэрэр буору күһүн эрдэттэн бэлэмниллэр. Рассада буора сахсрхай, уу куппут кэннэ куурдаҕына кытатан хаалбат буолуохтаах. Буор састааба арааһынай буолуон сөп: 1) Ноһуом кунуһа (перегной) – 50%, кырыс эбэтэр ҕууот буора – 50%; 2) Кырыс буора – 35%, ноһуом кунуһа (перегной) – 40%, мас көөбүлэ – 10%, торфа – 10%, убаҕас ынах сааҕа (коровяк) -5%.
Өскөтүн буор булкааһа олус чиҥ буолаҕына, кини састаабыгар бөдөҥ өрүс кумаҕын эбэтэр эргэрбит эрбии көөбүлүн эбиэххэ СП. Оттон наһаа көпсөркөй буолаҕына, сибиэһэй ынах сааҕын кыратык ууга суурайан баран куталлар. Бэлэмнэммит буору үчүгэйдик булкуйан, сиидэлээн баран минеральнай уоҕурдуулары куталлар. Биир биэдэрэ рассада буоругар 1 ыстакаан мас күлүн, 16-18 г мочевинаны, 20-24 г суперфосфаты, 8-10 г.хлорисай калийы кутуохха сөп. Оһох күлүн уонна фосфорнай уоҕурдууну буорга кураанахтыы киллэрэллэр. Ынах сааҕын, азотнай уонна калйнай уоҕурдуулары бастаан ууга суурайаллар, онтон буорга кутан баран үчүгэйдик булкуйаллар. Итинник бэлэмнэммит рассада буора инчэҕэй буолбакка сииктээх эрэ курдук буолар.
Рассаданы үүннэрэргэ полиэтиленовай пленкаттан 8-10 см үрдүктээх, 6-8 см диаметрдаах түгэҕэ суох көһүйэлэри оҥороллор.Үүт, суок кутулла сылдьыбыт бакыаттарын, пластиковай бытыылкалары ортотуна быһан көһүйэ оҥостоллор. Көһүйэ буора рассада үүнэр бириэмэтигэ олус инчэҕэй буобатын наадтыгар бакыаттар түгэхтрин быһаҕынан хас да сиринэн дьөлүтэ кэйэллэр.
Брюква сиэмэтин түргэнник, дэхситик таһаарар уонна араас ыарыыартан харыстыыр сыалтан бөдөҥ, төрөлкөй сиэмэлэри талан баран ууга эбэтэрараас сурадаһыннрга литэллэр. Онтон инчэҕэй тирээпкэ икки ардыларынан тарҕата уран 20-25 кыраадыс сылааска тылыннараллар.
Муус устар бүтүүтүгэр рассаданы үүнэрэргэ бэлэмнэммит буору дьааһыкка эбэтэр хоруопкаҕа кутан баан,маргацовкалах ити уунан буору илиэллэр уонна 3-4 см арыттаан 1 см дириҥнээх дьураалары тардаллар. Сиэмэлэри 1 см арыттаан ыһаллар, онтон сиидэлэмит буорунан 0,5 см гына көмөллөр унна буору уунан кыратык ибиирдэн сигирдэллэр. Ол кэнниттэн сиэмэ бытыгыраан тахсыар диэри өстүөкүлэнэн эбтэр полиэтиленовай пленканан сабан баран, сылаас сиргэ (20-22 кырадыска) туталлар.
Сиэмэ сэбирдэхтэрэ быктылар да, рассаалаах дьааһыы сырдыкка 2-3 күн устата сөрүүҥҥ 6-5 кыраадыска, онтон температураны үрдэтэн күнүс 12-16 кыраадыс, онтон түүн 6-10 кыраадыска туталлар.
Дьааһыкка үүнэр рассада маҥнайгы 1-2 дьиҥнээх сэбирдэҕэ тахсыбытын кэннэ 7x7 см кээмэйдээх көһүйэлэргэ көһөрөллөр, уу куталлар уонна 1-2 хонук устата күн уотуттан хаххалыыллар. Онтон күн көрөр сиригэр сырдыкка туруорллар Брюква рассадатын сөрүүҥҥэ үүннэрэллэр, туруга айдҕыттан көрөн, эбии аһаталлар.
Бэс ыйын саҥатыгар 3-4 сэбирдэхтээх рассаданы аһаҕас кирээдэҕэ 40x20 см схемананолордоллор. Үүнээйи үүнэр кэмигр сайын устата сөбүн көрөн уу куталлар, сыыс тун ыраастыыллар, эбии аһаталлар, буорун көбүтэллэр уонна буортулах үөннэри утары охсуһаллар. Сайын устата иккитэ эбии аһаталлар уонн ситимин быспакка 20-30 л 1 кв м иэҥҥэ нуормалаан уу куталлар. Брюквны үүнэр кэмигэр, ордук маҥнайгы уонна бүтэһик үүнэр ыйдарыгар, уунан сөбүн көрөн хааччыйбатахха силис астара мастыйан хаалан амтана суох буолаллар.
Брюкваны балаҕан ыйын саҥатыгар, күүстээх хаһыҥнар түһүөхтэрин иннинэ, кураанах күннэргэ хомуйаллар. Үүнээйи отун кылгас гына силис ас төбөтн кытта тэҥнии быһаллар.Брюква силис астарын дьиэ иһигэр 6-7 хонук устата, холодильника 20 хонукка диэри хас да кыра хайаҕастаах полиэтиленовай бакыакка уган тутуохха сөп. Кыһын устата биир кэм уларыйбат 1-2 кыраадыстаах боппуолдьаҕа, сүбүөкүлэ курдук, хайаҕастаах полиэтиленовай куулга уган хаһааналлар.
Львова П.М. "Силис астаахтар. Луук араас көрүҥнэрэ" - Дьокуускай: Бичик, 2006.