Дьахталлар айылҕаттан мөлтөхтөр, нарыннар, күүстээх аҥаарга, өйөбүлгэ наадыйаллар. Эр киһи чиҥэ, модунсанаата кинилэри кынаттыыр, инникигэ эрэллиир. Киһи аймах үөскүөҕүттэн дьахтар маннык быһыылаахтык олоҕун оҥостунара сөп да эбит. Тоҕо диэтэххэ, кини иэримэ дьиэни иччилээччи, олоҕу салҕааччы. Дьахтар ханнык баҕарар ийэ көтөр, харамай, кыылкэриэтэ оҕотун аҕатыгар эрэнэр буолуохтаах. "Бу киһи мин оҕолорбун көрсүө, көмөлөһүө, үчүгэй аҕа буолуо. Бу киһини кытта булустахпына, мин хаһан да аччыктыам суоҕа" диэн курдук бириинсиптээх.
Бэйэҕэр эрэллээх буолан көстөр туһуттан эр киһи маннык хаачыстыбалары баһылыахтаах:
Эр киһи баҕарарын толунарыгар чопчусыалы-соругу туруорунан, кытаанахтык турунуохтаах.Ханнык да ыарахантан чаҕыйбат, төһө да күтүр өстөөхтөн куттаммат эр киһи дьахтар хараҕар улахан, ытыктабылы, бэриниилээх буолууну үөскэтэр.
- Олохтон тугу баҕарарын билэр.
- Хайдах ону ситиһэри эмиэ билэр.
- Баҕарбытын баар оҥороору хамсанар, кэлэр-барар, сүүрэр-көтөр, боппуруоһу быһаарсар.
Эр киһи толунарыгар чопчу сыалы-соругу туруорунан, кытаанахтык турунуохтаах. Ханнык да ыарахантан чаҕыйбат, төһө да күтүр өстөөхтөн куттаммат эр киһи дьахтар хараҕар улахан, ытактабылы, бэриниилээх буолууну үөскэтэр.
Ол иһин куруук этэллэр, кэрэ аҥаардар "куһаҕан" уолаттары таба көрөллөр диэн....
... Дьахтары интириэһиргэтии, умсугутуу, абылааһын диэн туспа сатабыл. Бу билсиһии буолбатах. Хайыы үйэҕэ билэр дьахтаргытыгар интириэһинэй, имэҥнээх, абылыыр күүстээх буолан көстүөххүтүн баҕарар, киниэхэ сананар буоллаххытына, бу суруйуу эһиэхэ ананар.
Дьахтары умсугутарга хайаан да кини маҥнай кыратык сөбүлүүр буолара эҥин наадата суох. Эн сүрүн соругун диэн, дьахтар эн тускунан толкуйдуурун, саныырын ситиһиэхтээхин. Ол аата уопсай эр дьон маассатыттан эн туоххунан эрэ чорбойуохтааххын. Онуоха хас да ньыма баар:
- Кинини кытары ханна эрэ сылдьан соһуччу көрсүс. Ол көрсүһэн баран, иккиэн көрсүһэргитин туруорус, туох эрэ атын сылтаҕынан да буоллун. Бу-былыр-былыргыттан бэрэбиэркэлэммит ньыма. Харса суох буолуу-эр киһи сүрүн хаачыстыбата. Туохтан да кыбыстыбакка, бэйэҕин намтата санаммакка сөбүлүү көрөр, баҕарар дьахтаргын сибидээееьэҕэ ыҥыр.
- Дьахталлар олус сонумсахтар. Онон ханнык эрэ тэрээһиҥҥэ кэлээр диэн ыҥырар куолу. аккаастаатаҕына да санаарҕаама, тэрээһин бүппүтүн кэннэ киниэхэ СМС-та ыыт, онно тэрээһин наһаа үчүгэйдик буолан ааспытын, олус интириэһинэйин уонна онно эн баарын буоллар сөбүлүөх, бэркэ астыныах этин диэх курдук матыыптаа. Туох диэн эппиэттиирин кэтээн көр. Өскөтүн барытын сөпкө оҥорон иһэр буоллаххына, аныгыскы ыҥырыыгар кэлэрэ чуолкай.
- Үлэн, сөбүлүүр дьарыгын туһунан төһө кыалларынан элбэх информацияны биэрэр курдук кэпсээ. Ол гынан баран чопчу ханна үлэлииргин олох этимэ. Онтон дьахтар ыйыталаһар буоллаҕына, кэлин кэпсиэх буолан тылгын биэр.Манна логиката диэн, эн тугу эрэ кэпсээн кинини интириэһиргэттин, онтон кини ыйытыы биэрдэ. Өскөтүн эн ити боппуруоска эппиэтин аһаҕас хааллардаххына дьахтар өйүгэр ити хаалыа уонна таабырын буолан аала сылдьыахтаах.
Кини мөлтөх өрүтүн булуохтааххын. Бу ньыма ордук бэйэлэрин наһаа үрдүктүк, уратытык сананар, ытыс үрдүгэр сылдьа үөрэммит кэрэ аҥардарга туһалыыр. Ол аата эн кини тулатыгар баар эр дьон киниэхэ хайдах сыһыаннаһалларын үтүктүөхтээххин. Холобур: дьахтар наһаалыыр эр дьону начаас ыккардыгар миэстэлэрин булларар. Саамай чугас дьүөгэтэ кинитээҕэр арыый да мөлтөһүөр дьүһүннээх. Онно-манна сылдьарыгар дьахтар ол дьүөгэтин "илдьэ тахсар". Биһиги дьахтары интириэһиргэтэр сыалтан мөлтөх дьүһүннээх дьүөгэни кытары оонньоһуохтаахпыт, кинини интириэһиргээбитэ буолуохтаахпыт. Дьахтар ону өйдөөбөт, тута бэрт былдьаһан киирэн барар уонна ханнык баҕарар ньыманан дьүөгэтиттэн ордо, тугунан эрэ чорбойо сатыыр. Дьүөгэҕэ тугу эрэ атыылаһан биэриэххэ, кэмпилимиэн оҥоруохха сөп. Оччотугар интириэһиргиир дьахтарбыт бэйэтин эмиэ биллэрэр. мантан саҕалаан интириэспитин аны киниэхэ көһөрөн кэбиһэбит. Олус сэрэнэн, дьүөгэлиилэри өстөһүннэрбэт гына дьаһаныахтахпыт.
Эбэтэр иккис ньыма. Дьахтар бэйэтин олус кырасыабайбын дэнэр, олус үрдүктүк сананар, туох да итэҕэһэ суохпун дии саныыр. Маҥнай утаа эр дьоҥҥо "шанс" биэрэр курдук туттар-хаптар, онтон ылан кураанаҕы куустаран кэбиһэр. Эр дьону киинэҕэ, сыаналаах бэлэххэ "хайыта" сатыыр. Онуоха эн кини кыра да таайтаран этиилэригэр маннык эппиэттээ: "Маша, эн табахтыыгын, мин дьахтарга саамай абааһы көрөрүм ити. Дьахтар табахтыыра диэн наһа ынырык. Мин оҕолорум ийэлэрэ табахтаабат буолуо уонна мин үчүгэй эрэ кыыһы, убаастаатахпына эрэ илдьэ сылдьыам, бииргэ буолуом".
Дьахтарга туһуламмыт ханнык баҕарар ньыма эйиигин атыттартан ураты оҥорор буолуохтаах.Бэйэҕин өрө тут, бэйэн тускунан үчүгэйи элбэҕи кэпсээ. Дьахтар кулгааҕынан таптыыр диэн мээнэҕэ эппэттэр. Кини эн тускунан элбэҕи толкуйдууругар төрүөттэ бул.
"Кыым" хаһыаттан Тохсунньу 17 күнэ 2013 сыл. С.Н. суруйуута.