Ол саҕана, бадаҕа, атын аҕа уустарын баһылыктарын кытта сатаспакка, Түүлээх түҥүрдээх Түлүөн ойуун бэйэтин аймахтарыттан бордоҥнортон быстан-ойдон Кыйаарга (оччотооҕуга Бүлүүнү ити курдук ааттыыллара үһү) күрээбит. Кини ол кэлэн Ньурба эбэтин кытыытыгар Сүлэ диэн сиргэ олохсуйбут. Киниттэн Суор Бас Боллой уонна Хантаҕар Быгый диэн икки уол төрөөбүтэ биллэр. Түлүөн ойуун Бүлүүгэ Тыгын өссө да ситэ-хото, аатыра-суолура илигинэ кэлбит эбит буоллаҕына, кэлин Тыгын атын аҕа уустарын сэриилээн, кырган сүгүн олордуталаабат буолбут. Ол да иһин, Түлүөн ойуун кэнниттэн Бүлүүгэ Тыгын батартаабатах дьоно бөҕө кэлитэлээн барбыттар. Холобур, Ньырбакаан эмээхсин уолаттара Ырыа Быркыҥаалыын, Тойук Булгудахтыын, Босхоҥ Бэлгэтиилиин уо.д.а.

   17-с үйэ саҕаланыытыгар Джунгар ханствотын иһигэр биис ууһунан күөнтэһииттэн сылтаан, арҕааҥҥы джунгардар торгоут, дербет, хойт, олет уо.д.а. биис уустара дьонноруттан ойдон Волга истиэптэригэр көһөн кэлбиттэрэ. Арассыыйа соҕуруулуу-арҕааҥҥы кыраныыссаларын өстөөхтөн көмүскүүргэ тылланан туран, кинилэргэ миэстэ булан олохтууругар нуучча ыраахтааҕытыттан көрдөспүттэрэ. Бу көһөн кэлбит дьону “калмыктар” диэн ааттаабыттара.

   Былырыын, 2015 сылга, Саха сиригэр гражданскай сэрии бүтэһик көрдүгэнинэн ааҕыллар Анаабыр Сиикэй Талаҕар буолбут кыргыһыы 85 сылын туолбута. Ол быһылаан бу эргин олохтоох нэһилиэнньэ олоҕун отуорун олус улаханнык айгыраппыта. ОГПУ бу кыргыһыы кэнниттэн манна киэҥ хоннохтоох репрессия ыыппыта, норуот хаһаайыстыбатыгар улахан хоромньуну таһаарбыта. Итинэн сибээстээн, архыып матырыйаалларыгар уонна дьон ахтыытыгар олоҕуран, бу туһунан быһа тардан билиһиннэрэбин.

Алексеевскай училище — Арҕаа Хаҥалас улууһугар аан маҥнай аһыллыбыт үөрэх кыһата. Оччотооҕу кэм майгытынан, Өктөм оскуолата улуус дьонугар-сэргэтигэр социальнай, култуурунай сайдыы киинэ буолбута, дойдутугар үгүс-элбэх үтүөлээх чаҕылхай дьону иитэн-такайан таһаарбыта.

Кэнники кэмҥэ хаһыакка дьалхааннаах кэмҥэ норуот номоҕор киирбит Рахматуллин Гизатулла (Эллэ) Туллович-Боссоойко (1883 - 1930) туһунан балайда элбэх матырыйаал таҕыста. КГБ бэтэрээнэ Калистрат Кириллин ФСБ архыыбыгар И.Я. Строд холуобунай дьыалатын хасыһа сылдьан, Боссоойко хаартыскатын булбутун улаханнык сөҕө көрбүппүт. Кинини мэҥэ хаҥаластар биһиэхэ олорбута дииллэр. Кырдьык, Боссоойко ойох ылан, оҕолонон-урууланан Мэҥэ улууһугар олорбута чуолкай. Ол эрээри, кини ханна төрөөбүтэ биллибэт. Соторутааҕыта хаһыакка кини төрүттэрэ Сунтаарга көскө кэлбит буолуохтаахтар диэн сылыктааһын баара.