Биологията.
Реька икки сыллаах хардарыта куопаһырар үүнээйи. Маҥнайы ылыгар сэбирдэхтэр үүнэллэр уонна силис ас үөскүүр. Иккис сылыгар үүнээйи уктанар, сибэккилэнэр уонна сиэмэ биэрэр.
Редька сөрүүнү сөбүлүүр. Сиэмэтэ 3-4 кыраадыска тыллан барар. 20-25 кыраадыс сылааска түргэнник 4-6 хонугунан үүнээйи быган тахсар. Саҥа быкпыт үнээйилэр саас -2-3 кыраадыс күүстээх хаһыҥы тулуйаллар. Үүнээйи үүнэригэр сааай сөптөөх 18-20 кыраадыс температура булар. Сайыҥҥы уһун күннэргэ редька үүнээйитэ түргэнник сайдар. Ол иһин Саха сирин усулуобуйатыгар саас эрдэ ыстахха үгүс үүнээйилэр умнаска баран сибэккилэнэн ас биэрбэттэр. Редька сырдыгы сөбүлүүр.Ол иин кинини күн көрөр сиригэр, бэйэ бэйэлэрин мэһэйдэспэт курдук үүннэрэллэр.
Ууну уһуннук тутар, тууһа суох, быйаҥ, кумах ардайдаах туой (суглинок) почваҕа редька үчүгэйдик үнэр. Онтон аҥаардас кумахуонна туой почватыгар редьканы үүнэрэр сөбө суох. Хаппыыста, редис, брюква, эриэппэ үүммүт сиригэр эһиилигэр уонна биир сиргэ икки сыл устата редьканы үүннээттэр.
Суортар.
Саха сиригэр икки оройуоннаммыт суортары оҕуруоччуттар үүнэрэллэр.
Одесская 5 – эрдэ ситэр сайын сииргэ ааллаах суорт.Кыһын аһаанарга сөбө суох, тута силис аһа буорту буолан хаалар. Үүнээйи быкпытын кэннэ 34-52 хонугунан 40-70 ыйааһыннаах силис астары хомуйуохха сөп. Силис аһа төгүрүктүҥү быһыылаах, маҥан өҥнөөх, хаҕакылаадкай, иһэ маҥан, сымнаҕас, симэһиннээх. Амтана олус үчүгэй. Силис аын 4/5 – 5/6 уһуна сир үрдүэр үүнэн турар, онон хостуурга сүрдээх чэпчэки.
Зимняя круглая черная – хойуутаан ситэр, хаһаанарга аналлаах суорт. Үүнээйи быгыаҕыттан 65-94 хонугунан хомуйарга сөптөөх силис астанар. Саас эрдэ почва үчүгэйдик сылыйыан иннинэ ыстахха үүнээйилэр умнаска бараллар. Маны таһынан наһаа хойуутук ыстахха, эрдэ кыайан үүнээйилэри убаппатахха эмиэ умнаска баран хаалаллар. Бириэмэтигэр үөннэри утары охсуһар дьаһаллары оҥорботоххо хаппыыста сахсырҕатын личинката силис аһы буортулуур.
Сөпөөх усулуобуйаҕа өлгөм үүнүүнү биэрэр. Силис аһа бөдөҥ (160-250 г), төгүрүк быһыылаах, хара өҥнөөх, аһын иһэ маҥан, кытаанах, симэһиннээх. Амтана уонна хаһаанарга кыстыыра үчүгэй.
Агротехника.
Редька силис аһа бөдөҥ буолан олордор сиргэ буору 28-30 cv дириҥник тиэрэллэр. Аһылык элеменнэринэн дьадаҥы почваҕа күһүн 3-4 кг кунуһу эбэтэр компуоһу киллэрэллэр. Сибиэһэй ноһуому киллэрдэххэ редьканы буортулуур үөннэр наһаа элбииллэр, ол иһн туттубатта. Сиэмэни ыһыах иннинэ ханнык баҕарар почваҕа 1 кв м иэҥҥэ 20-30 г мочевинаны, 20-25 г. Суперфосфаты, 20-30 г. Калий сульфатын килэрэн баран почваны 20-22 см дириҥҥэ иккиһин тиэрэллэр, буор үрдүн дэхсилииллэр.
Биһиги усулуобуйабытыгар саас эрдэ ыһыллыбыт редька үүнэр бириэмэтэ сайыҥҥы уһун күннэргэ түбэһэр буолан, умнаска баран силис астара улааппаттар, ол иһин бэс ыйын бүтүүтүгэр ыһар табыгастаах. Эрдэ ситэр суорду 20x10 см, хойуутаан ситэр суорду 30x15 см схемана 1,5-2 см дириҥҥэ ыһаллар. 1 кв м иэҥҥэ 1,5 г эрэ ситэр, 0,5-1 г хойут ситэр редька суортарын сиэмэтэ ороскуоттанар. Сиэмэни ыһарга схема быһыытынанбиир миэстэҕэ үстүү устууканы уурталыыллар. Быган тахсыбыттарын кэннэ 5-6 хонон биир үчүгэй үүнээйини хааллараллар.
Уу кутуута, эбииаһатыы, сыыс отун ыраастааһын, буору көбүтүү, үүнээйилэри убатыы уонна буортулаах үөннэри утары охсуһуу редька үүнээйитин көрүү-харайыы үлэлэринэн буолаллар.
Редька курааннаатаҕына умнаска кубулуйан үүнүүтэ аҕыйыыр. Атын силис астаах үүнээйилэргэ курдук нуормалаан, сайын устата сөбүн көрөн, ситимин быспакка ууну кутар наада.
Эбии аһатыыны минеральнай уоҕурдууларынан кураанахтыы тарҕатан оҥороллор. Органическай уоҕурдуунан эбии аһаттахха редька силис астара куһаҕаннык кыстыыллар. Маҥнайгыэбии аһатыыны үүнээйи 3-4 сэбирдэхтээҕэр, иккис эбии аһатыыны – редька силис астанан эрдэҕиэ 1 кв м иэҥҥэ 5-10 г мочевинаны, 15-20 г суперфосфаты, 5-10 г хлористайкалийы киллэрэн оҥоролор.
Эрдэ ситэр редьканы атырдьах ыйын ортотутан тала сылдьан хомуйаллар. Хойуутаан ситэр суорду хаһаанарга анаан күһүн хаһын түһүөн аҕай иннинэ куаанах күҥҥэ хомуйаллар. Үүнээйи отун силис аһы бааһыпат курдук кини төбөтүн кытта тэҥнии быһалар. Редька силис астарын хайаҕастаах полиэтиленовай бакыакка уган 6-7 хонук дьиэ иһигэр, 20 хонукка диэри холодильника ууруохха сөп. Кыһын сииргэ анаммыт силис астары, моркуобу сибиэһэйдии кыстатар ньымалары туһанан, боппуолдьаҕа 1-2 кыраадыска хойут сааска диэи бэрт үчүгйдик хаһааналлар.
Львова П.М. "Силис астаахтар. Луук араас көрүҥнэрэ" - Дьокуускай: Бичик, 2006.