1963 с. Мииринэй куораттааҕы Сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн талыллыбыта. Ити кэмҥэ Бүлүүтээҕи ГЭС тутуллубута, Айхал, Удачнай алмааһы хостуур бөдөҥ кииннэр буолбуттара. Мииринэйтэн Айхалга диэри төгүрүк сыл айанныыр киэҥ-куоҥ суол оҥоһуллубута. Мииринэй куорат Үлэ Кыһыл Знамята уордьанынан наҕараадаламмыта.

 

   Саха киһитин сиэринэн, айылҕаҕа сылдьарын сөбүлүүрэ, балыктыыра, сир астыыра. Улахан булка да үчүгэйэ. Ол кэмҥэ “Новай” сопхуос Сүлдьүкээргэ таба тутара, 700-түү табалаах үс “бостуук” (ыстаада) баара. Аҕабыт Прокопий Михайлович Саввинов бастакы “бостуук” биригэдьиирэ этэ. Г.Ефремов биирдэ кэлэ сылдьан, аҕабар эттэ: “Мэхээлэйэбис, үлэҕэ дэлби баттаттым, сылайыы бөҕө барда. Айылҕаҕа сынньана таарыйа, бултаһыахпын баҕарабын”. Аҕам сөбүлэһэн, тайах хаамыыта бултуох буоллулар. Ол саҕана наһаа аймана илик буолан, тайах сүрдээх элбэҕэ, үрүйэ аайы турара. Өрүскэ күндү, үрүҥ балык баһаама. Улахан үрэхтэргэ майаҕас, быйыт, атын да балыктар халыҥ үөрдэрэ өрө анньа сылдьара.

 

   Куорат салайааччыта киһи үлэҕэ тардыллан, Сүлдьүкээргэ хойутаан кэлбитэ. Аҕабыт салайар “бостууга” бөһүөлэктэн биэс көс ыраах Монуолаах үрэххэ турара. Г.Ефремов онно тахсан биир күн өрөөбүтэ, табалары көрбүтэ, “маҥнайгы геологтары улаханнык абыраабыт көлөлөр” диэбитэ. Иккис күнүгэр иккиэн бултуу барбыттара, киэһэ бултуйан төннүбүттэрэ. Гавриил Алексеевич үөрбүт ахан этэ. Сарсыныгар эттэрин тиэйэн кэлбиттэрэ. Сарсыарда тиэргэн маһыгар улардар кэлэн олороллоро. Ефремов ону “булт бэйэтэ кэлэн биэрэр эбит” диэн сөхпүтэ. Икки хас хонон баран, Гавриил Алексеевич аҕам Эриэн диэн сүрдээх тайахсыт ытын ылан, бэйэтэ тайахтыы барбыта. Байанай өлүүлээн, сүүнэ тайаҕы бултаан кэлбитэ. “Эрэйдэммэтим, ытым миэстэтигэр тохтотон, тута охтордум”, – диэбитэ.

 

   Хас да хонук ыраас салгыны тыынан ойууру кэрийбитэ. “Чуумпу, баай тыа быыһынан хаама сылдьар үчүгэйэ сүрдээх”, – диирэ. Оннук сынньанан, айылҕаттан сэниэ бөҕө ылан, үлэтигэр төннүбүтэ. Барарыгар: “Аһара үчүгэйдик сырытыннардыгыт, бэркэ бултаттыгыт”, – диэн махтаммыта. Ити – 1966 с. быһыылааҕа.

 

   Сыллар ааһан испиттэрэ. Мииринэй лаппа улааппыта, киһитэ элбээбитэ. ГЭС тута, Айхал алмааһын хостуу соҕурууттан киһи бөҕө кэлбитэ. Ону кытта ойууру тоҕо кэстэрии, балыгы, кыылы-сүөлү сиэрэ суох бултааһын, кыдыйыы буолбута. Ыраахтан кэлбит дьон үүнэ-тэһиинэ суох барбыттара. Сорохтор ууга илими түһэрэ сатаабакка, балыгы дэлби тэптэрэн ылаллара. Үлүгэр элбэх балык туһата суох буортуйара. Тайаҕы, кыылы ханна баҕарар таптаабыттарынан тиийэн сүүһүнэн өлөрөллөрө. Маннык сырыыларыгар судаарыстыба модун күүстээх тиэхиньикэтин көҥүл туһаналлара. Олохтоохтор тыстара, муостара эрэ ылыллыбыт, уоннааҕыта бүтүннүү быраҕыллыбыт кыыл өлүктэрин түбэһэ көрөллөрө. Ол дьон үрүйэлэр кэрии мастарын туохтан да иҥнибэт массыынанан кэрийэ сүүрдэ сылдьан, баһаам улары бултууллара, олох эһэллэрэ. Устунан туохтан да куттаммат буолбуттара, хара тыа муҥур хаһаайыннарын курдук туттубуттара.

 

   Бу үлүгэрдээх идэмэрдээх быһыыны Гавриил Алексеевич истэ сылдьара. Онон “айылҕа, булт харыстабылыгар үөскээбит быһыыны майгыны өйдүүр, дьиҥнээхтик кыһанан үлэлиир олохтоох киһини үлэлэтиэххэ” диэн, өссө алмаас көстүөн иннинэ Садын оройуонугар үлэлээбит С.Яковлевы көрсөн кэпсэппитэ. “Кэлии дьон олустаатылар, булду төрдүттэн эһээри гыннылар. Онон булт иниспиэктэринэн үлэлээ”, – диэн ыҥырбыта. С.Яковлев ону ылынан, айылҕа, булт харыстабылыгар өр, үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ. Элбэх буруйдаах тутуллубута, бэл, ол дьон ортотугар үрдүк дуоһунастаах партийнай үлэһит баара. Ирдэбиллээх үлэһити араастаан дьайан үлэтиттэн туората сатыыллара да, кинини Г.Ефремов өйүүрэ. С.Яковлев: “Тыа – олохтоох дьон бас билиилэрэ. Бултуулларыгар, балыктыылларыгар, таба иитэллэригэр ким да мэһэйдиэ суохтаах”, – диирэ.

 

   Г.А. Ефремов куорат Сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн 17 сыл үлэлээбитэ. Киниттэн ураты хайа да киһи итинник уһуннук үлэлээбэтэҕэ. Үтүө суобастаах, өр сыллаах ситиһиилээх үлэтин үрдүктүк сыаналаабыттара – Үлэ Кыһыл Знамята, “Бочуот Знага” уордьаннарынан, элбэх мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Мииринэй бочуоттаах олохтооҕо буолбута. 1980 с. биэнсийэҕэ тахсыбыта. 1986 с. ыалдьан өлбүтэ.

 

   Гавриил Алексеевич Ефремов аатын бөдөҥ алмааска иҥэрбиттэрэ.

 

 Анатолий Прокопьевич САВВИНОВ, Мииринэй, Сүлдьүкээр. "Кыым" хаһыат. (http://www.kyym.ru) №25 2016.06.30