Оҕо сырыттахпытына, дьоммут хас сайын ахсын биэс оҕону эбэлээх эһэбитигэр ыыталлара. Сайылыкпыт өрүс уҥуор буолан, кэлии-барыы соччо суоҕа. Бэйэбит-бэйэбитигэр олорорбут. Күһүн буоллаҕына, маҥнайгы хаһыҥ кэнниттэн биирдэ дьоммутугар барарбыт. Оҕолор барахсаттар биирдэ эмэ эбэбититтэн мөҕүлүннэхпитинэ, куустуһан олорон, дьоммутун ахтан түүнү быһа ытаһарбыт. Ол да буоллар сайылыкпытыттан барыахпытын олох баҕарбат этибит.
Сарсыарда ахсын тото-хана аһаан баран, ким ходуһаҕа, ким эбэбитин кытары дьиэҕэ хаалан доҕор буоларбыт. Мин ол күн эбэбин кытары дьиэһиттэһэ хааллым. Эбиэт иннинэ титиик кэннигэр хаптаҕас хомуйан киирбиппит. Онтон аһаан баран, эбэм кинигэ ааҕа күүлэҕэ тахсан сыппыта. Мин кини соруйуутунан дьиэҕэ иһит сууйа турдум. Эмискэ күүлэттэн эбэм сүүрэн киирдэ да, сүр түргэнник ааны хатаата. Тугу эрэ ботугуруу-ботугуруу миэхэ: “Хотуой! Ыл, хоско киирэн сас!” – диэтэ. Эбэм ыксал быыһынан титирэстээбит илиитинэн оһох иһигэр мунньуллубут бөҕү нэһиилэ уматта. Мин тугу да өйдөөмүнэ, хоско дьылыс гынан баран, иһиллээн турдум. Ол турдахпына, дьиэ аттынан ким эрэ хаамар тыаһа иһиллэр. Санаабар, атаҕын тыаһа улаата-улаата, дьиэни эргийэр курдук. Эбэм уотун оттон, арыылаах лэппиэскэни уокка кээстэ уонна дьэ: “Көрдөһөбүн-ааттаһабын, туох бэйэлээх алдьархайын аҕалаары, кэлэн харахтана сылдьаҕын, кэлбит сиргэр ааһа тур!”– диэн ботугураата. Ити кэмҥэ таһырдьа тыаллыран, халлаан хара былытын бүрүммүтүнэн барбыта. Эмискэ түннүгү ким эрэ тоҥсуйбутугар, «отчуттарбыт ардахтаан кэллилэр быһыылаах» диэммин, түннүк сабыытын арыйа баттаатым. Арай, доҕоор, түннүк нөҥүө хаһан да харахтаан көрбөтөх, хап-хара сирэйдээх, арбайбыт баттахтаах, батарыта көрбүт харахтаах, уоһа-тииһэ бараммыт, туох эрэ таҥас дуомнаах оҕонньор өҥөйөн турара... Оччолооҕу көрөн баран, дөйбүт курдук турбутум. Төһө өр турбутум эбитэ буолла, эбэм кэлэн хаһыытыы-хаһыытыы, түннүгү сабан эрэрин эрэ өйдүүбүн. Эбэм ботугуруу-ботугуруу, дьиэ иһигэр кытыан уматан буруолаппыта. Эмискэ халлааммыт халлан, ардах түспүтүн мэлдьэһэн кэбиспитэ.
Сотору буолаат, эһэм аах ходуһаттан киирбиттэрэ. Дьиктитэ диэн, ходуһаҕа хааппыла да таммах түспэтэх эбит. Миигин сол күн хоонньуларыгар уктан утуйбуттара уонна сарсыныгар күн тахсыыта бөһүөлэккэ дьоммор утааран кэбиспиттэрэ. Ити кэннэ мин ити сайылыкка үктэнэн көрө иликпин.
Бу түбэлтэ итинник умнуллан хаалбыта. Улаханнык кэпсээн оҥостору, ол түгэни саныыры да бобор этилэр. ¥лэһит буолан баран, эмискэ тэһэ кэйдэрэн эһэбиттэн ыйыппытым. Оччолорго эбэм барахсан күн сиригэр суох буолбута биэс хас сыл буолбут этэ. Эһэм ол түгэни маннык диэн кэпсээбитэ.
– Ити биирдэ эрэ буолбатах түбэлтэ. Сайылыкпытыгар эбэлээх эһэҥ оҕо саастара ааспыта. Онон хас биирдии мутугу-хайаҕаһы билэр аҕай сирбит. Ааныстыыр диэн эбэҥ бииргэ төрөөбүт балта, тоҕус саастааҕар ууга түһэн суорума суолланарыгар ити оҕонньору көрбүттэрэ. Ол да кэннэ, оҕо ыалдьан өлөөрү гыннаҕына, баарын биллэрэн көстөн ааһара. Дьахтар төрүөн түүн иннинэ түннүгү өҥөйөр диэччилэр. Балаҕаны төгүрүйэ сылдьан тэбиэлиирин сайылык олохтоохторо истээччилэр. Сол түүн балаҕаҥҥа баар оҕо эмискэ таарымталанан өлөрө. Ойууннатан кыырдарбыттарын кэннэ “уоскуйа” сылдьыбыта. Биһигини төрөппүттэрбит хараҥаҕа таһырдьа таһаарбат буолаллара, соҕотоҕун дьиэҕэ хаалбыппын өйдөөбөппүн. Бэйэбит да ол оҕонньортон куттанан, соҕотохтуу сылдьыбат этибит. Дьэ, онтон ити эмискэ баар буолан соһуппута. Эйигин сиэри харахтаннаҕа диэммит куттаммыппыт. Хата, сиэним барахсан, борбуйгун туппуккар таҥараҕа махтаммыппыт.
Мин эһэм кэпсээнин истэн баран “дьик” гынан ылбытым, хайдах эрэ этим сааһа аһыллыбыта. Баҕар, өлөр өлүүттэн бөһүөлэккэ куотан күрэммитим буолуо диэн санаан ылбытым. Эһэм да бэйэтэ “өрүс уҥуор абааһы барсыбат” диэн уоскуппута. Ити түбэлтэ кэннэ бачча сааспар диэри хараҥаҕа түннүгү өҥөйбөппүн, оҕолорбун да кытаанахтык боборум.
Дьон кэпсээнин сурукка Дмитрий ИВАНОВ тистэ. "Кыым" хаһыат (http://www.kyym.ru) №42 2014.10.30