Алта тыһыынча сыл кэриҥэ анараа өттүгэр өбүгэлэрбит көҥүл мэччийэ сылдьар айаас хаҥыл сылгыны сыһытан, миинэр миҥэ, көлүнэр көлө оҥостубуттара.
Сир үрдүнэн 430-ча сылгы борулдата баарыттан саха сылгыта уһук хотугу сиргэ төгүрүк сыл устата аһаҕас халлаан анныгар үөскэтиллэр ураты удьуор, көрүҥ буолар. Аҕыс ыйдаах кыһын устата саха сылгыта хаар анныттан хаһан аһаан төрүүр-үөскүүр, тэнийэр.
Аныгы наука сабаҕалыырынан, саха сылгыта - аан дойду былыргы боруодаларыттан биирдэстэрэ. Сорох учуонайдар суруйалларынан, саха сылгыта түҥ былыргы муус үйэтинээҕи олохтоох сылгыттан төрүттээх, оттон атыттар үөрэтиилэринэн,саха сылгытын өбүгэлэрбит соҕурууттан аҕалбыт буолуохтарын сөп. Генетическэй чинчийиилэр көрдөрөллөрүнэн, саха сылгыта Орто Азияттан тахсыбыт ахалтекин, аргамак, казах, киргиз боруодаларыгар уонна Польша олохтоох сылгытыгар ыкса чугас.
Өлүөнэ орто салаатыгар бастакынан үктэммит хаһаахтар тыллабырдарынан, оччотооҕу сахалар сүнньүнэн сылгынан иитиллэн олорор норуот эбит. 1634 сыллаахха кинилэр Михаил Федорович ыраахтааҕыга Саха сирин туһунан маннык суруйбуттар: "... сирэ-уота улуукан киэҥ, дьонноох уонна сылгылаах". Итини бигэргэтэн, академик А.Ф.Миддендорф "...сахалар түҥ былыргыттан сылгы дьарыктаахтар. Билиҥҥээҥҥэ диэри кинилэр аты бэрт үөрүйэхтик миинэллэр, сылгыларын үөрэ хас эмэ тыһыынчанан ааҕыллар" - диэн суруйбута. История докумуоннара кэрэһилииллэринэн, XVII үйэҕэ сахалар ынах сүөһүтээҕэр ордук хоту сылгын иитэллэрэ. Саха сорох улуустарыгар итинник майгы XIX үйэ саҥатыгар тиийэ салҕаммыт. Ол курдук, 1800 сыллаахха Боотурускай улууска сылгытын ахсаана 7045 төбө, оттон ынах сүөһүтүн ахсаана лаппа кыра 4672 төбө эбит.
Саха сылгыта туспа боруода быһыытынан 1987 с ССРС уонна РСФСР Госагропромнарын бирикээстэринэн бигэргэтиллибитэ.
2010 с. Бүтүн Россиятааҕы сылгыны чинчийэр институт уонна Саха Сиринээҕи тыа хаһаайыстыбатын научнай-чинчийэр институтун учуонайдарын, республика племенной хаһаайыстыбаларын специалистарын, сылгыһыттарын улахан ситиһиилэринэн сылгы икки саҥа боруодаларын: Өлүөнэ эҥэринээҕи уонна мэҥэдьэк сылгыларын, ону таһынан саха боруодаларын көрүҥнэрин быһыытынан дьааҥы уонна халыма сылгыларын бигэргэтии буолбута.
Онон билигин республикаҕа саха сылгытын үс боруодатын иитэллэр: саха боруодатын (үс көрүҥнээх - төрүт сылгы, дьааҥы уонна халыма сылгылара), Өлүөнэ эҥэринээҕи уонна мэҥэдьэк сылгыларын.
Сылгы боруодаларын үөскэтии уонна ууһатан тэнитии үлэтэ 6 сылгы собуотугар уонна 27 племенной хаһаайыстыбаларга ыытыллар. Итиннэ барыта 15 тыһыынчаттан тахса племенной сылгы иитиллэр.
Саха Республикатыгар сылгы ахсаана Дальнай Востоктааҕы Федеральнай уокурукка баар сылгы 91 быраһыанын ылар.
"Күн Дьөһөгөй оҕото" кинигэттэн. Автордар: Р.И.Бравина, С.Г.Алексеева, Н.П.Степанов. Дьокуускай. Бичик. 2011 сыл.