Оҕо кута-сүрэ айыллыбыт кэмигэр, ийэ уонна аҕа ис туруктара, ийэ киэлитин иһигэр оҕо хайдах иитиллибитэ кини инники олоҕор, дьылҕатыгар улахан суолталаахтар.

Медиктэр этэллэринэн, оҕо үһүс нэдиэлэтиттэн мэйиитин нейроннара информацияны ылынан, иҥэринэн бараллар. Оҕо тастан киирэр саҥаны-иҥэни, тыаһы-уу´у иһиллиир дьоҕура уһуктар, сайдан барар. Кырачаан киһи ийэтин санаатын-оноотун, уйулҕатын туругун хаартыскаҕа түһэрэр курдук иҥэринэр. Ийэ төһө элбэх кэрэ түгэни саныыр, онтон үөрэр-көтөр да, оҕотун уйулҕата соччонон чөл, доруобай буолуутугар олук ууруллар.

Ол иһин, төһө кыалларынан эрдэттэн ийэ, аҕа, чугас дьоно кырачааны кытта кэпсэтэн, таптыылларын биллэрэн иһиэхтээхтэр. Ийэ илиитин иһигэр ууран баран, бэйэтэ, дьиэ кэргэнэ бу күн тугу ситиспитин, туох интэриэ´инэйи көрбүтүн, истибитин, күн-дьыл хайдаҕын, ыра санаатын, тапталлаах күндү киһитэ — оҕото инникитин хайдах ки´и буола улаатыан баҕарарын, о.д.а. үчүгэйи кэпсиэхтээх. Манна даҕатан эттэххэ, психологтар кэтээн, үөрэтэн көрүүлэринэн, оҕо ийэтин иһигэр сылдьан истибит куолаһын, кэпсэниллибит остуоруйалары, кэпсээннэри, оҕоҕо ананар истиҥ, наҕыл ырыалары төрөөн тахсан баран билэр, өйдүүр буолар эбит. Өссө ордук элбэхтик кэпсэппит киһи куолаһын араарар дьоҕурданар. Ийэ бэйэтин иһигэр кыратык саҥаран, эбэтэр ис санаатынан оҕотун кытта кэпсэтиэн эмиэ сөп.
Ийэ буолаары бэлэмнэнэр кэрэ аҥардар маны эрдэттэн билэллэрэ ордук. Дьахтар ыарахан буолбутун билэ да илигинэ, саҥа үөскээн эрэр оҕо истэр, билэр дьоҕура эрдэ сайдар. Индияҕа, Китайга уо.д.а. дойдуга бүтүн дьиэ кэргэн ийэ буолар дьахтар үрдүк эппиэтинэстээҕин өйдөөн, биир-икки сыл инниттэн бэлэмнэнэн, доруобуйаларын көрдөрүнэллэр, ис туруктарын сааһыланаллар эбит. Онон оҕо инники дьылҕатын кэрэҕэ, сырдыкка түстээһин, олоххо уйуктаах буоларыгар үөрэтии (позитивное программирование) олох эрдэ, кини айыллыбыт түгэниттэн, ийэтин иһигэр иитиллэр кэмнэриттэн саҕаланарын эдэр дьон өйдүөх тустаахтар.
Балыыһаҕа, уулуссаҕа сылдьан көрдөххө, оҕо күүтэ сылдьар сорох дьахталлар мобильнай телефону илиилэриттэн, кулгаахтарыттан араарбаттар. Дьиҥэр, телефонтан кэлэр электромагнитнай сардаҥа кулгааҕынан уо.д.а. уорганнарынан өтөн киирэн тепловой энергияҕа кубулуйан, ис органнары сылытар. Маннык телефонунан наһаа туттар ыарахан дьахталлар оҕолорун доруобуйатыгар оҕустарыахтарын сөп. Быраабыла быһыытынан, улахан киһи 2-3 мүнүүтэ кэпсэтэн баран, кырата 30 мүнүүтэ тохтуохтаах. Онон ыарахан дьахтар уонна кинини тулалыыр дьон телефонунан тутталларын төһө кыалларынан кыччатыахтаахтар.

Елена ТИМОФЕЕВА,
Сунтаардааҕы лицей психолога,
СР үөрэҕириитин туйгуна. "Саха сирэ" хаһыаттан.