«Абааһылаах дьиэ» диэн буолла да эргэ, хаарбах, ханна эрэ ыраах өтөххө турар иччитэх балаҕаны саныы түһэр үгэстээхпит. Оттон Арыылаах бөһүөлэгин ортотугар кылбайан турар «абааһылаах дьиэ» букатын саҥатык.

Бу дьиэ тутуллуоҕуттан ыла үс-түөрт ыал солбуйса олоро сылдьан баран, тулуйбакка атахтарынан куоппуттар. Кэпсииллэринэн, адьас илэ сылдьар абааһылаах үһү. Саас-сааһынан наардаан кэпсээтэххэ маннык.

80-с сыллар саҥаларыгар Арыылаах бөһүөлэгэр хохуоллар биригээдэлэрэ кэлэ сылдьан аныгылыы тииптээх уопсай дьиэлэри туппута. Биригэдьиирдэрэ Непуйгало диэн арыгыһыт гынан баран, бэйэтин идэтин бэркэ билэр, сатыыр киһи эбитэ үһү. Биригээдэ биир сайын иһигэр бөһүөлэк ортотугар икки сабыс-саҥа, иккилии кыбартыыралаах уопсай дьиэни тутан сандаардыбыта. Иккис дьиэлэрин тутан бүтэрэн иһэн биригээдэ дьоно сопхуос салалтатын кытта туохтан эрэ иирсибиттэр. Кэпсииллэринэн, олохтоохтор хохуоллар хамнастарын сарбыйан балыйа сатаабыттар. Эбиитин, прораб уол эдэр сопхуостаах уолаттары мунньан хохуоллары хаста да «ноҕуруускалаабыт», кырбаабыттар эҥин курдук.

Иккис дьиэ бэрт эрэйинэн бүппүт. Хохуоллар дьиэлэрин тутан бүтэрэн баран дойдулаабыттар. Саҥа тутуллубут дьиэлэргэ «эдэр специалистар» диэн ааттанар дьон көһөн кииртэлээбиттэр. Кэлин тутуллубут дьиэҕэ киирбит ыаллар ситэ биир ый буолбакка «абааһы сүгүннээбэт» диэн матыыптаан төттөрү көһөн тахсыбыттар. Кинилэр кэннилэриттэн дьиэҕэ олорон көрө сылдьыбыт икки ыал эмиэ уһаабатахтар. Куоппуттар. Кинилэр кэпсииллэринэн, дьиэлэрин иһигэр түүн да, күнүс да тохтообокко кимнээх эрэ хаамсаллар, кэлэллэр-бараллар, өрө уһуутууллар, ынчыктыыллар, иһиирэллэр, иһити-хомуоһу тохтообокко кэриэтэ тыаһаталлар-лыҥкынаталлар эбит. Инньэ гынан, саҥа дьиэ тутуллуоҕуттан ыла аҕыйах ый эрэ сулууспалаан баран иччитэх турбут. Ким абааһыны кытта ыаллаһан олоруон баҕарыаҕай.

90-с сыллар бүтүүлэригэр олохтоохтору барыларын куттаан, бөһүөлэк ортотугар бочуоттаах миэстэни былдьаан турар «абааһылаах» дьиэни көтүрэргэ быһаарбыттар. Саха киһитэ — аньыымсах. Илэ абааһы хаама сылдьар дьиэтин көтүрбүтэ буолан “абааһыны дьиэтэ суох хаалларыан”, иэскэ киириэн, аньыыны оҥостуон ким да баҕарбатах. Уоттаан кэбиһиэҕи эмиэ табыгаһа суох курдук, дьиэ бөһүөлэк ортотугар, тутуу бөҕөтүн кытта ыпсыһа турар. Кыһалаҥ, түүрэйдээһин эрэ кытаанаҕынан, уонча эдэр киһилээх биригээдэ дьиэни көтүрэр буолбут. Дьиэни көтүрэ сылдьан уолаттар абааһы тоҕо баар буолан хаалбыт төрүөтүн быһаарбыттар.

Хамнастарыгар баттаммыт, кырбаммыт хохуоллар тутан бүтэрэн иһэр дьиэлэрин үөһээ бэрэбинэлэрин ыпсыыларыгар олус сатабыллаахтык таҥан өстүөкүлэ бытыылкалары кыбыталаабыттар эбит. Ол курдук, буруус мастар икки ардыларыгар сытыы сүгэнэн ойо хаһан оҥхойдору хаһа-хаһа кыра-улахан кээмэйдээх бытыылкалары айахтарын дьиэ тас өттүгэр тоһуйа сытар гына олордуталаабыттар. Сорохторун истэригэр өстүөкүлэ бытархайын, сорохторугар ньаалбаанынан кырыйан оҥоһуллубут араас тыаһыыр маллары угуталаабыттар. Таһыттан көрдөххө туох да биллибэт гынан баран, тыал үрдэ да бытыылкалар араастаан иһиирэн, ынчыктаан, бээҕинээн, уһуутаан, лыҥкынаан бараллар эбит. Дьэ сатабыллаах хара түөкүттэр эбит. Кыһыыларын-абаларын үчүгэйдик ситиһэн барбыттар.


Абааһы төрүөтэ быһаарыллыбытын кэннэ, дьиэ көтүрүллүүтэ быһаҕаһыттан тохтотуллубута. Билигин бу дьиэҕэ икки ыал олороллор, «абааһы баар» диир сурахтара иһиллибэт.

Абааһы хаата.

http://joker.ykt.ru сайттан. Эрилик Дархан таһаарыыта.