“Таатта Чөркөөҕүттэн чугас баар Буор Булгунньах диэн алааска үс балаҕанынан, биир ампаар дьиэҕэ олорор ыал кыстыктарыттан сайылыкка тахсыбыттарын сахсаана ааспыт, үөрүүтэ, малааһына оҕо аймаҕы уйгуурдубут күннэрэ умнула быһыытыйан барбыт кэмэ этэ.
Киэһээҥҥи чэй кэниттэн ынаҕы хомуйуу, ыам чугаһаан эрэрэ. .итиктэр олбуордарын иһигэртүптэ бурууота унаарыйан. Чуумпу халлаан диэки тадыстан өрө субуллар.
Оннук нуһараҥ киэһэҕэ тэҥкэ тыаатын үрдүнэн ики атахтаах кулгааҕын таһынан киирэр ыһыы-хаһыы дуорайда. Эмиэ да сарылыыр, часкыйар. Ынах маҥырыырыгар, атыыр оҕус айаатаан мөҥүрүүрүгэр, атыыр сылгы имэҥнээхтик кистээн дьырылатарыга ханан да маарыннаабат. Куолаһа чиҥэ-чаҥа, дуораана сүр үлүгэрэ. Айыы сирин дьонуттан адьас атын адьарай бадахтаах.
Сайылык дьоно оҕолуун-уруулуун бары тахсан иһиллээн, саҥата суох ах бардылар. Мантан соччо ырааҕа уох Лэкисэски Уола диэн ааттаах улаханнык иирбит. Эдэр сааһыыгар ол кырыыстаах ыарыыга муҥнаммыт эрэйдэх аҕатыныын олороро. Кини от-мас тыллыыта бэргэн, туох да ааттах киһитигэр бэриммэт, туттаарбат туруктаанан, атах балай барыталыыра. Ким эрэ: “Ол сордоох кэбилэнэн иһээхтиир быһыылаах” – диэтэ.
Бары дьиэлэригэр симилэн, ааны хатаныы, өссө олбуордарын аанын кытта сабыы, сүллүгэһин олуйуу кытаанаҕа буолла. Биирбэйэтин балачча кыанр кэлбит-барбыт, сытыы-хотуу Дьөгүөр диэн сүүрбэтиттэн саҥа ттахсан эрэр уолларын: “Кытаанах, соҕооччу маста буулун. Ол дьаабал наһаалаан киирэн бардаҕына, онтукаҕынан куттаан мантан үүрэ сатаар”, - дэстилэр.
Дьиэлэрин илин, хоту диэки түннүктэринэн көрүү-исии буолла. Улаханнык тыыммат кэриэтэ бары иһийдилэр, кыра оҕолор барахсаттар ийэлэрин кэннилэригэр састылар. Оттон били баҕайы айдаана-куйдаана эбии сүрдэммит. Бэйэлэрин киһилэриттэн атын ирээки иһэрэ билиннэ. Иирээкини ааһан, илэ дэриэтинньик киэнэ идэмэрдээҕ. Киһи куйахата күүрэр, этин сааһа аһыллар, көхсүгүнэн туох эрэ өрө-таҥнары сүүрэкэлиир. Аанньанан ааспат, мээнэнэн булаабатт күтүр күн көрөн турдаҕына, күөх халаан өссө да сып-сырдык ньуурдаах эрэҕинэ, буу алаастарын буллаҕа.
Дьөгүөр сөп соҕус чиргэл маһы титиик күрүөтүн ааныттан сулбу тардан ылла. Онтон халдьаайыны таҥнары сүүрэн кирбит киһи Лэкиэскэ Уола буолуохтааҕын оннугар отой да атын харамай, илэ абаһыы бэйэтинэн атаралаан, ойон ахан иһэр эбит. Сирэй-харах ханан баара дьаабытаа билибэт, чуоҕур диэххэ чуоҕура суох, хара диэххэ харата суох, бүүс бүтүннүү, баһыттан атаҕар диэри, түү киһи буолан биэрдэ. Уҥуоҕунан улахана сүр. Туохаанньа хоһоон кэлиэй, таах ый да хай аҥаардаах, ынырыктаах хаһыы-ыһыы аргыстаах үөдэн. Кэнниттэн айдаан бөҕөтүн түһэрэн, сайылык ыалларын уонча ыта эккирэтэн иһэр. Амырын кыылы хаайбыт, туппут кэриэтэ ыйылыы-ыйылыы үрэллэр, ырдьыгыныы-ырдьыгыныы түһэлэр. Оо кини бэйэлээх ол алаас тэлгэһэтиттэн тэйбэтэх алаас ыттарын, иннигэр киллэриэхтээҕэр буолуох. Ситтэрэрэ да диэн кэлиэ дуо?! Тэппит атаҕын кубулуппакка, ыһыытынн-хаһытын уҕарыппакка соннук балачча уһун алааһы туораан, арҕаа диэки оййо турда.
Онтон үс биэрэстэлээх Долборуктааха тийэн, түөрт дьиэнэн сайылаан олорор ыаллар алаастарын илин халдьаайытын үрдүгэр турар тииккэ ыттан тахсан, олоро биэрдэ. Ыттар ол сайылык ыттарынын холбоһон, бары моргуордаан, тула көтө сылдьан үр да үр буолулар. Алаас дьоно ол хаһыы, ыт ньаргыара булкаастаах айдааны эрдэттэн истэнэр, эмиэ кэриэтэ бары тахсан одууластылар. Чочумча буолаат, били сүрэхтэрин – быардарын быллыгыраппыт, уйаларыгар ууну кута сыспыт баҕайылара ханна дьылыс гыммыта биллибэккэ, эмискэ сух буолан сүтэн хаалла. Ыттар да а бардылар, хайдах эрэ куттара-сүрдэрэ баттаммыттыы туттан, иһиллэр-иһилибэттик ыйылыы-ыйылыы дьиэлэрин буллулар.
Дьэ онтон доҕоор, ити эргин, бүтүн Таатта улуһун саба бүрүйэн, хара уоспа диэн дьулааннаах ыарыы өрө турбат дуо! Ол дьыл ит сатана саспыт кэрэхтээх алааһыгар сайылаабыт түөрт дьиэ дьонуттан үс ыал. Биир да киһи ордубакка, бука бары имири сотуллаллар, суорума суолланалла. Бары Слепцовтар этилэр. Илин халдьайы анныгар турар дьиэлээх Кириил оҕонньордоох эрэ тыыннаах ордоллор.
Бүтүн улуус үрдүнэн ол амырыннаах ыарыы сут аһыыҥата ходуһаны буоругар диэри салаан ааһарыныы, төһө киһи дууһатын илдьэ барбыта буолла...”
Маны кэпсээбит хомсомуолтан саҕалаан партия уонна сэбиэскэй былаас оройуоннаҕы тойонуттан республика таһымыгар тиийэ дуоһунастммыт, хомуньуус ааттааҕа киһи этэр: “Ол уоспаҕа сутуллубут чучуналара диэннэрэ буолуохтаах. Бүкпүт алааһыгар ханна эрэ тыаҕа, ойуурга ыарыы сиэн оҕуннаҕа, сайыҥы куйааска сытыйдаҕа-ымыйдаҕа, эбэтэр суор-тураах, үөн-көйүүр баҕар ыт да аһылыга буолан хааллаҕа. Онтон сүдү сыстыганнаах, салааһыннаах уоспа курдук ыарыы турдаҕа, тарҕаннаҕа дии”.
Этэр эттэҕинэ, эмиэ да орунаахха дылы. Ол эрэн чучунаалара дииэн тыыннаах харамайын дуу, кыыл брбыт киһитин дуу чопчу быһаара иликпит ээ. Оччотугар хайатын итэҕэйэбит? Аны ити кэпсээнньиппит өссө туох диирин истиэҕиҥ:
-Ити алааска эбэм миэхэ дьикти атах суолуун көрдөрбүттээх. Ол кыыл дуу, илэ абааһы дуу киэнин. Кини киһи икки арда үстүү атар хаамыыхолобурдааҕы үктээн ааһар эбит. Уллуҥаҕа батарыта батаан хаалларбыт сиригэр сытыган эрбэһин үүнэн тахсыбыт. Ону батыһа көрдөхө, ыраахха диэри барбыт улахан бэйэлээх аах суола буолан субулла сыталлар. “Бу сайылык хабайар хаба ортотунан абааһы киирэн сүүрэн атаралаан ааспытын оспот-сүппэт, хаппат-куурбат бэлиэтэ. Ол оччотооҕу ыар үйэ туоһута буолан, уонунан сыларга тиийэн кэллэҕэ” диэн быһаарбыта эбэм эмээхсин.
П.Седалищев. Чурапчы.
“Иччи.Сибиэн.Абааһы”. Спирдонов Е.Г. - Дьокуускай: Бичик, 2010.