(...) Муомаҕа командировкаҕа сылдьыбытым. Ханна да сырыттарбын түгэн көһүннэҕинэ, олохтоох түмэллэргэ хайаан да сылдьа сатааччыбын. Ол сиэринэн Улахан Чыыстай сэлиэнньэтигэр баар эбээн историятын уонна культуратын түмэлигэр сылдьыбытым.
 

Түмэлгэ араас эспэнээттэри сэргэ хас даҕаны үүттээх таас баара. Ол таастаар тустарынан түмэл үлэһитэ Розалия Дегтярева бу курдук кэпсиир:

- Бу үүттээх, ол эбэтэр атыннык эттэххэ хайаҕастаах таастар сыталлар. Бу эбээн да саха да дьонугар былыр былыргыттан улахан туһалаах таас диэн биллэллэр.

Үүттээх таастар тустарынан быһыта орута да буоллар, тугу билэрбин кэпсиэхпин сөп.Холобур, кэргэнниилэр олох арахсар турукка киирээччилэр дии. Ону тохтотор, салгыы эйэ дэмнээхтик олороллорун ситиһэр инниттэн кинилэр биир эмэчугас киһилэрэ кистээн (иккиэннэриттэн) баттахтарын ылар. Ол баттахтарын ылан холбуу өрөн, салгыы бииргэ олороллоругар алгыс тылын этэн баран, үүттээх тааһынан аһарыахтаах. Дьэ оччоҕуна эрдии ойохтуу дьон уоскуйаллар, эйэлэһэллэр.

Аны муннун хаана олох тохтообот буоллаҕына - уокка ас кээһэҕин, көрдөһөҕүн уоннамуннун хаанын үүттээх тааска таммалатаҕын. Дьэ оччоҕуна хаанын тута тохтуур.

Ынах үүтэ олох кэлбэт буолан хаалааччы. Ону биһиги эмиийэ харар диэн ааттыыбыт. Оччотугар эмиэ Үөһээ Айыылартан көрдөһөҕүн уонна ынаххын үүттээх тааһынан ыыгын. Бу кэнниттэн ынах үүтэ үчүгэйдик кэлэр буолар.

Биһиги олох үтүөрбэт курдук ыалдьыбыт, анараа дойдуга аттанара чугаһаабыьт киһини "кута көппүт" диэн ааттааччыбыт. Ону улахан айдарыылаах дьонүүттээх тааһынан кутун хомуйан, киһини чөл оҥорон үтүөрдэллэрүһү диэн баар. Чэ, ити курдук, билэрим диэн.

- Мааҕын өссө саҥа сиргэ туттуллуутун туһунан кэпсээбитин дии.

- Саҥа сиргэ кэлээт, сири-дойдуну үүттээх тааһынан көрдөххүнэ, бу таас эйиигин арчылыыр, араҥаччылыыр. Ол иһин билбэт сиргэр-дойдугар тиийэргэр, кыаллар буоллаҕына, үүттээх тааһы илдьэ сылдьаҕын.. Сорох дьон төрөөбүт сирдэриттэн өр кэмҥэ тэйэллэр. Ити кэнниттэн дойдугар бараргар үүттээх тааһы булан баран барыахтааххын.

- Розалия Гаврильевна, бэрт үчүгэйдик кэпсиигини дии, оттон бэйэн тус олоххорүүттээх тааһы туһаммыт түгэннэрдээххин дуу?

- Тус бэйэм суох, ол эрээри тастыҥ убайым туһаммыта. Кини оҕолоруттан биирдэрэ кэргэниттэн арахсарга туруммут. Төһө эмэтэ кэпсэтэ, эйэлэһиннэрэ, бэл дьаһалтаҕа да быһаартара сатаабыттар. Өр сыл бииргэ олорбут, оҕолоро үөһээ кылаастарга үөрэнэр ыал. Ону, оттон убайым үүттээх тааһы туһаннаҕа дии. Билигин этэҥҥэ олороллор.

- Ол дьон бэйэлэрэ убайын итинник гыммытын билбэттэр дуо?

- Суох буоллаҕа дии, итинниги чып кистэлэҥинэнг, бары сиэри-туому толорон, уокка ас кээһэн, көрдөһөн туран оҥоруохтааххын.

Итинник кэпсээбитэ Улахан Чыыстай кырдьаҕас олохтооҕо Розалия Дегтярева.

Федор Рахлеев "Кыым" хаһыат 2013 сыл бэс ыйын 6 күнэ