Саха норуотун инники дьылҕатын быһаарыыга автономияны ылыныы суолтатын өйдөтүүгэ, бу историческай суолталаах хардыыны оҥоруу кэмигэр национальнай боппуруоһу кутталга угар утары туруу мэһэйдээбитэ.

К.Ө.Боппуоп, Илин Хаҥалас улууһа, Хачыкаат нэһилиэгин олохтооҕо. С.П.Б. диэн киһи сэһэнин Д.И.Меликов суруйбутуттан.

Урааҥхай кыраайыттан сахалар (саха туспа биис ууһа дьон) хамнаан, олохторуттан хотугулуу-арҕаа көһөн иһэн бэрээт омук сиригэ, Байкал күөл тулатыгар тохтоон олорбуттар, онно кинилэр олоро сылдьыбыттарыттан билиҥҥэ дылы Ат Дабаан, Оҕус Дабаан, Хаамар Дабаан той диэн ааттардаах дойдулар бааллар үһү.

Национальнай архыыпка Саха уобалаһын казначействотын фондатыгар Бороҕон улууһун 1768, 1782,1816 уонна 1851сыллардааҕы ревизскэй скаскаларын докумуоннара хараллан сыталлар (ол кэмнээҕи нэһилиэнньэ перепиһэ). Бу докумуоннары сирийэн көрдөххө, Алексей Аржаков төрдө-ууһа маннык буолан тахсар.