Гавриил Алексеевич Ефремов 1915 с. Ньурбаҕа төрөөбүтэ. 1939 с. Дьокуускайдааҕы пединституту бүтэрбитэ. Араас үрдүкү дуоһунаска үлэлээбитэ. ССКП обкуомугар 9 төгүл талыллыбыта. Саха АССР Үрдүкү Сэбиэтин III-VII ыҥырыылаах мунньаҕын дьокутаата этэ.

Соторутааҕыта Саха сирин дьонун ыардык хаарыйан ааспыт, олохторун огдолуппут сэрии, ону мэҥэстэ уот кураан сатыылаабыт сылларыгар, этэргэ дылы, аҕалыы кыһамньытын ууран өрөспүүбүлүкэни салайбыт, үгүс киһини хоргуйууттан быыһаабыт уонна олохтоох кыахтаах, эдэр дьону талан үрдүкү салалтаҕа хото таһаарбыт саха биир чаҕылхай киһитэ Илья Егорович Винокуров төрөөбүтэ 120 сылын туолла. Нам улууһа, чаҕылхай Максим Аммосовы тэҥэ Илья Винокуровка анаан, араас тэрээһини ыытар.

   Ол саҕана, бадаҕа, атын аҕа уустарын баһылыктарын кытта сатаспакка, Түүлээх түҥүрдээх Түлүөн ойуун бэйэтин аймахтарыттан бордоҥнортон быстан-ойдон Кыйаарга (оччотооҕуга Бүлүүнү ити курдук ааттыыллара үһү) күрээбит. Кини ол кэлэн Ньурба эбэтин кытыытыгар Сүлэ диэн сиргэ олохсуйбут. Киниттэн Суор Бас Боллой уонна Хантаҕар Быгый диэн икки уол төрөөбүтэ биллэр. Түлүөн ойуун Бүлүүгэ Тыгын өссө да ситэ-хото, аатыра-суолура илигинэ кэлбит эбит буоллаҕына, кэлин Тыгын атын аҕа уустарын сэриилээн, кырган сүгүн олордуталаабат буолбут. Ол да иһин, Түлүөн ойуун кэнниттэн Бүлүүгэ Тыгын батартаабатах дьоно бөҕө кэлитэлээн барбыттар. Холобур, Ньырбакаан эмээхсин уолаттара Ырыа Быркыҥаалыын, Тойук Булгудахтыын, Босхоҥ Бэлгэтиилиин уо.д.а.

   17-с үйэ саҕаланыытыгар Джунгар ханствотын иһигэр биис ууһунан күөнтэһииттэн сылтаан, арҕааҥҥы джунгардар торгоут, дербет, хойт, олет уо.д.а. биис уустара дьонноруттан ойдон Волга истиэптэригэр көһөн кэлбиттэрэ. Арассыыйа соҕуруулуу-арҕааҥҥы кыраныыссаларын өстөөхтөн көмүскүүргэ тылланан туран, кинилэргэ миэстэ булан олохтууругар нуучча ыраахтааҕытыттан көрдөспүттэрэ. Бу көһөн кэлбит дьону “калмыктар” диэн ааттаабыттара.