1990 сыллаахха Саха сирин тыатын хаһаайыстыбатыгар 7265 трактор баар диэн бэлиэтэммитэ. Билигин төһө трактор баарын билбит суох. Илии ыарахан үлэтин, ат, оҕус көлөнү солбуйбут трактордар аан бастаан Англияҕа уонна Францияҕа баар буолбуттара. Оттон АХШ-гар 1912 сыллаахха маҥнайгы трактор баар буолбут. Урукку ССРС-ка ааспыт үйэ 20-с сылларыттан Ленинградтааҕы "Кыһыл путиловец" собуокка тракторы оҥорон таһаарар буолбуттар.
Саха сиригэр аан бастаан "Фордзон" диэн үс тракторы 1927 сыллаахха өрүһүнэн аҕалбыттара. Бу "Фордмотор" диэн Америка фирматын тракторын Ленинградка куопуйалаан оҥорбут тэриллэрэ этэ. Биһиэхэ аҕалыллыбыт ити трактордар тустарынан кыамталара кыра, хаппырыыстар диэн суруйбуттаахтар.
Саха сирин маҥнайгы трактористарын Яков Аронович Эстеркес уонна Борис Васильевич Попов буолаллар. Яков Эстеркес 1927 сыллаахха, алтынньы 7 күнүгэр, "Автономная Якутия" хаһыакка таһаартарбыт "Тракторизация Якутии" диэн ыстатыйалаах. Кини онно суруйарынан, "Госсельхоз" уонна "Яксельхоз" 4 тракторы аҕалбыттар. Онтон иккитин чааһынайдарга атыылаабыттар, хаалбыт икки тракторы үлэлэтэргэ туһааннаах тэрилтэлэри кытта дуогабардаспыттар. Ыстатыйа автора хаһаайыстыбаларга трактордары маассабайдык туһаныах иннинэ, кини биһиги усулуобуйабытыгар туох көөдьүүстээҕин быһаарыахха баар этэ диэн, санааны этэр. Ол саҕана тыа дьоно оҕуһу, аты көлүнэллэрэ. Онон кини тракторы дэбигис ылыныахтара суоҕа диэн саарбахтыыр. Я.А.Эстеркес кэлин "Саха АССР үтүөлээх механизатора" буолбута.
Биллэринэн маҥнайгы трактор билиҥҥи Маҕан сиригэр сүрэхтэниини барбыт, ыарахан үлэҕэ бэйэтин туһатын, көдьүүһүн көрдөрбүт. 1929-1930 сс. өссө 8 тракторы, 1931 с. 109 тракторы аҕалбыттар. "Фордзон" оннугар бэйэбит дойдубутугаро оҥоһуллубут ХТЗ, ЧТЗ диэн трактордар баар буолбуттар. 1937 сыллаахха МТС-га 340 трактор, өссө 117 трактор холкуостаахтарга баара бэлиэтэммит.
Сэрии иннинээҕи кэмтэн биллэр-көстөр трактористардаах буолбуппут. Ол курдук, 1939 с. москваҕа Тыа хаһаайыстыбатын Бүтүн Союзтааҕы Быыстапкатын Бочуотунай кинигэтигэр Саха сириттэн Дьокуускайдааҕы МТС трактористара Н.Н. Еловскай, К.П.Елькин, И.В.Юшков, Мэҥэ Хаҥаластааҕы МТС-тан Н.П. Гаврильев, И.Р.Федоров уонна Өлүөхүмэтээҕи МТС-тан М.В. Чалаев үйэ саас тухары киллэриллибиттэрэ.
Трактордары аҕалыынан сибээстээн кадрдары бэлэмнээһин соруга турбута. Онон Саха АССР сири оҥоруутун наркомата 1930 с. күһүнүгэр трактористар куурустарын арыйбыта. барыта 60 киһи үөрэммитэ биллэр. Ол саҕа учебник, пособие диэн суоҕа, кууруска үөрэнээччилэр начальнай эрэ үөрэхтээхтэрэ. Кыһыны быһа тыраахтары харахтаабакка үөрэммиттэр. Саас муус устарга эрэ бурдугу үүннэрэр "Марха" сопхуостан тракторы аҕалбыттар. 1931 сыллаахха кууруска үөрэммиттэр ити сопхуоска практиканы барбыттар, дастабырыанньа ылбыттар. 1933 с. бу кууруска үөрэммиттэр саҥа трактордары аҕаланнар, иккистээн кууруска үөрэммиттэр.
2004 с. тахсыбыт "Якутия: рекорды, самое первое, самое самое" диэн кинигэҕэ суруйбуттарынан. дьахталлартан маҥнайгы трактористар А.Н. Соловьева (Чурапчы) уонна А.Н.Яковлева (Дьокуускай) эбиттэр. Атын да улуустарга маҥнайгы тракторискалар бааллара чахчы. Кыраайы үөрэтээччилэр олор тустарынан суруйуо этигит.
Василий Алексеев. "Саха сирэ" хаһыат. От ыйын 23 күнэ, 2009 сыл.