Иван Строд 1894 с. муус устар 10 күнүгэр Арассыыйа импиэрийэтин Белоруссия күбүөрүнэтин састаабыгар киирэр Люцин куоракка төрөөбүтэ. Урукку, сэбиэскэй кэмнэрдээҕи суруйууларга Иван Строд омугун мэлдьи “латыш” диэн суруйаллара. Кэлин архыып докумуоннарыгар кини “мин – полякпын, онон байыаннай билиэннэйдэри ытыалаабаппын” диэн суруйбутун булан бэчээккэ таһаарбыттара. Оттон, кыратык халыйдахха, Строд төрөөбүт Люцин куоратыгар 1897 с. барыта холбоон 5140 киһи олорбут, онтон дьэбириэйэ – 2801, белоруһа – 1151, нууччата – 678, латыһа – 237, поляга – 228 киһи. (бу биэрэпискэ 3 саастаах кыракый Иван Строд эмиэ хабыллыбыт буолуохтаах). Манна аһара элбэх дьэбириэй түөлбэлээн олорорун иһин, оччолорго Люцин куораты “Или²²и Прибалтика Иерусалима” диэн ааттыыллар эбит... Билигин Люцин куорат “Лудза” диэн ааттанан Латвия састаабыгар киирэр. Бу куорат 1941 с. ньиэмэс фашистарын оккупациятыгар киирэ сылдьыбыт буолан, билигин онно дьэбириэйдэр суохтар. Чэ, быһата, онон Строд омугунан дьэбириэй буолуон сөп. Оччотооҕу сэбиэскэй былаас салайар эргимтэтигэр ким да “дьэбириэйбин” диэн ө²нүбэт кэмэ этэ.

 

Иван Строд I Аан дойду сэриитин прапорщик чыыннаах түмүктээбитэ. 1918 с. Кыһыл Аармыйа кэккэтигэр киирбитэ, Сибииргэ кэлэн Каландаришвили этэрээтин састаабыгар сэбиэскэй былааһы олохтоспута. Ол быыһыгар, 1918 с. үрү²нэргэ билиэн түбэһэн £лүөхүмэ куорат хаайыытыгар олоро сылдьыбыта. Ол хаайыытыттан хайдах босхоломмута биллибэт, арай, 1920 с. алтынньытыттан Уһук Илиннээҕи өрөспүүбүлүкэ аармыйатыгар кавалерия этэрээтигэр хамандыырдаабыта биллэр.

 

Строд Саха сиригэр сырыытын, Саһыл Сыһыы хапсыһыытын, сүрүннээн, билэбит. Даҕатан эттэххэ, Иван Строд өрө турбут саха бастаанньыстарыгар куһаҕан, кыыллыы хабыр сыһыанын, билиэн тутуллубут дьону ытыалаабытын уо.д.а. туоһулуур матырыйаал суох. Төттөрүтүн, кини саа-саадах тутан утары сэриилэһэ сылдьар саха үрү² хамандыырдарын М.Артемьевы, П.Павловы кытта суруйсан кэпсэтэрэ, өрө турбут дьону амнистиялыырга кыттыгастааҕа биллэр. Кэлин, 1932 с. Иван Строду “үрү² бандьыыттарга амарах сыһыанын, саансыйата суох амнистия биллэрбитин” иһин дьыалаҕа эрийэ, хаайа сылдьыбыттара.

 

Санатар эбит буоллахха, 1922 с. Строд сэриилэһэ сылдьан ылбыт “элбэх уонна ыарахан” баастара бэргээннэр, Дьокуускайдааҕы байыаннай лазарекка сыта сылдьыбыт.

 

Пепеляев кыайтарбытын кэннэ, 1923 с. ахсынньытыгар Строд Иркутскай күбүөрүнэтигэр Д.П. Донской салайааччылаах сэбиэскэй былааһы утары өрө турууну суох о²орсубута. Бу хорсун сырыыларын иһин Иван Строд 1924 с. Кыһыл Знамя уордьанын үһүс төгүллээн ылбыта.

 

Ол кэннэ Иван Строд дьиэ кэргэнин илдьэ Москубаҕа көһөн барбыта, 1927 с. “Выстрел” диэн РКП(б) хамаандалыыр састаабын үөрэтэр куурустары бүтэрбитэ, баартыйаҕа киирбитэ. Төһө да анаан үөрэннэр, доруобуйата бэргээн, урукку бааһырыылара көбөннөр, Кыһыл Аармыйа састаабыттан барбыта. Салгыы кини Томскайга Осоавиахим²а үлэлээбитэ.

 

Иван Строд эдэр сааһын биир саамай будулҕаннаах сыллара ааспыт Сахатын сирин хаһан да умнубат этэ. 1932 с. Саха АССР Киин ситэриилээх Кэмитиэтин ы²ырыгынан анаан кэлэн, ыалдьыттаан барбыта, урут сэриилэспит сирдэригэр, ол иһигэр Саһыл Сыһыыга эмиэ, сылдьыбыта.

 

Аатырбыт кыһыл хамандыыр олоҕун кэнники сыллара бэрт ыараханнык ааспыттара. Ол курдук, 1934 с. Саха АССР ¥рдүкү Сэбиэтэ киниэхэ матырыйаалынай көмө ыытарга күһэллибитэ. Ити кэм²э Строд бэйэтин доруобуйата олус алларыйбытын тэ²э, кэргэнэ уонна оҕото икки ыйдаах эмтэнии кууруһун ааспыттар. Быһата, бэрт ыараханнык, тиийиммэттик-түгэммэттик олорбуттар.

 

1937 с. олунньутугар Иван Яковлевич Строду “троцкистар саагыбардарыгар кытынна, кини тус бэйэтин илиитинэн И.Сталины өлөрөөрү о²остор (!)” диэн били “акаары киһини албыннаабыт” курдук халы-мааргытык буруйдаан хаайбыттара. Бука, доруобуйата алдьаммыт, ыарыһах киһи туохтан эрэ санаата оонньоон, туга да кыайтарбатыттан-сатамматыттан абаран, ордугу-хоһу тыллаһан кэбиһээхтээбитин хобулаан биэрдэхтэрэ буолуо. Доппуруос боротокуолларыттан көрдөххө, Строд “буруйун” букатын билиммэтэх. “Миигин, сэбиэскэй былаас туругурарын туһугар хаанын тохпут киһини, Кыһыл Знамя үс уордьанын кавалерын, ити курдук толоостук буруйдуургутуттан сөҕөбүн, кэлэйэбин. Мин аһыныыны да, чэпчэтиини да эрэйбэппин, бу бопуруоһу бэрт түргэнник, кырдьыктаахтык быһаара охсоргутун эрэ туруорсабын!” диир эбит. Ол эрээри... 1937 атырдьах ыйын 19 күнүгэр ССРС ¥рдүкү Суутун кэллиэгийэтэ Иван Строду 58-8 уонна 58-11 ыстатыйаларынан буруйдааҕынан аахпыта уонна ытан өлөрөргө уураахтаабыта. Бириигэбэри ол күн олоххо киллэрбиттэрэ.

 

Дьэ, ити курдук бастаан Арассыыйа, онтон сэбиэскэй былаас өрөгөйдүүрүн туһугар олоҕун үтүө сылларын сэриилэргэ бараабыт, то²мут-хаппыт, элбэх бааһырыыттан доруобуйатын сүтэрбит киһиэхэ бэйэтэ туругурдуспут былааһа ити курдук “махтаммыта”.

 

Киин архыып матырыйаалларынан. "Кыым" (http://www.kyym.ru) №37 2016.09.22