Саха норуотун биир бэлиэ киһитэ Дмитрий Иванович Слепцов-Бачыгыратар уола быйыл 2017 сылга төрөөбүтэ 150 сыла туолар.

Кини 1867 сыллаахха (ыйа, күнэ биллибэт) Мэҥэ улууһун III Мэлдьэхси нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Дьокуускайдааҕы эр дьон прогимназияларыгар В.В. Никифоров-Күлүмнүүрү, В.Я. Слепцов-Хайа Харбыыр уолун (Мэҥэ улууһа, Алтан нэһилиэгэ), И.Г. Васильев-Ньоомньоон уолун уо.д.а. кытта бииргэ, кэккэлэһэ үөрэммитэ.

 

1906 сыл саҥатыгар Күлүмнүүр салайааччылаах “Сахалар Сойуустарын” биир саамай актыыбынай чилиэнэ этэ. Оччолорго Мэҥэ улууһун кулубатынан II Мэлдьэхси нэһилиэгин киһитэ Иван Иванович Аммосов (1865-1907) үлэлиирэ. Онон улуус киинэ II Мэлдьэхсигэ баар быһыылаах. “Сахалар Сойуустарын” элбэх докумуона онно – быраабаҕа харалла сыппыт.

 

Жандармнар Дьокуускайтан II Мэлдьэхсигэ тахсан иһэллэрин истэн, улуус суруксута (письмоводителэ) В.Я. Слепцов-Хайа Харбыыр уола ааттаах сүүрүүк атын сыарҕаҕа көлүйэн, тахсан быраабаҕа сыппыт докумуоннары барытын уоттаан кэбиспит. Ол түмүгэр “Сахалар Сойуустарын” салалтата олус улаханнык буруйга-сэмэҕэ тиксибэтэх. Дмитрий Ивановичтаах хаһыа да буолан босхолонон хаалбыттар.

 

Ити кинилэри сууттаабыт 1907 сылларыгар Дмитрий Иванович дойдутугар – Мэҥэ Төҥүлүтүгэр оскуолатын арыйбыта. Ол быйыл 110 сыла туолла. Онон быйыл Д.И. Слепцов-Бачыгыратар уолугар сыһыаннаан 2 үбүлүөйдээх сыл бэлиэтэнэр: төрөөбүтэ – 150, Төҥүлү оскуолатын арыйбыта 110 сылын туолар. Ону улуус салалтата уонна уопсастыбаннаһа умнуо суох тустаах.

 

1912 сыллаахха күһүөрү сайын Дьокуускайга устуоруйаҕа киирбит Сахалар сийиэстэрэ буолбута. Бу сийиэс тэриллиитин көҕүлүүр 14 киһилээх бөлөх испииһэгэр Д.И. Слепцов 11-с киһинэн сурулла сылдьар.

 

Дмитрий Иванович сийиэс үлэтигэр көхтөөх кыттыыны ылбыта. Эһиилигэр, 1913 сыл олунньутугар, Санкт-Петербурга Арамаанаптар династияларын 300 сылын бэлиэтии барар Саха уобалаһын дэлэгээссийэтигэр В.В. Никифоров, П.Н. Сокольников, Д.И. Слепцов киирэн, баран кэлбиттэрэ. Бу сырыыларыгар араас министиэристибэлэргэ, биэдэмистибэлэргэ сылдьан, Саха уобалаһын туһатыгар уонтан тахса хадатаайыстыбаны туттаран, үгүс ситиһиилээх төннүбүттэрэ.

 

1917 сыллаахха Олунньутааҕы өрөбөлүүссүйэ кэнниттэн Саха сиригэр элбэх уларыйыы (үтүө уларыйыылар) буолбута: земство, “Саха Аймах” уопастыба тэриллибитэ, федералистар баартыйалара баар буолбута. Манна барытыгар Дмитрий Иванович көхтөөхтүк кыттыбыта.

 

Саха сирин улуустарыгар 1920 сыл саҥатыттан Сэбиэскэй былаас олохтоммута. 1921-1922 сс. Саха сирин улуустарын барытын үрүҥ бастаанньа хабан, Гражданскай сэрии буолбута. Бу барыта саҥа былаас бэлиитикэтин токуруйуутуттан, чэкиистэр үүнэ-тэһиинэ суох барыыларыттан саҕаламмыта. Ол курдук, Мархаҕа концентрационнай лааҕыры тэрийэн, баай дьону, бастаанньа кыттыылаахтарын чугас дьоннорун хаайбыттара. Ол иһигэр Дмитрий Ивановиһы эмиэ. Ол эрээри 1922 сыл сааһыгар барыларын босхолообуттара.

 

П.А. Ойуунускай, М.К. Аммосов, А.И. Софронов-Алампа, Петр Вонифатьевич Слепцов уо.д.а. Бачыгыратар уолун олус ытыктыылларын, кини тылын-өһүн сыаналыылларын Александр Николаевич Харитонов диэн кэлин өрөспүүбүлүкэ борокуруорун солбуйааччыта буола сылдьыбыт киһи “Икки үйэ” диэн ахтыытыгар киллэрбитэ.

 

Д.И. Слепцов-Бачыгыратар уола кэлин эрэпириэссийэҕэ түбэһэн өлбүтэ.

 

Кэлиҥҥи бэчээккэ “Д.И. Слепцов 1933 сыллаахха эрэпириэссийэлэнэн, ГУЛАГ лааҕырдарыттан биирдэстэригэр өлбүтэ” диэн суруйалларын, ыччаттара “ол сыыһа суруйаллар, лаппа эрдэ эрэпириэссийэлээн өлөрбүттэрэ” диэбиттэрэ.

 

Д.И. Слепцов-Бачыгыратар уола Николай уонна Дидим диэн уолаттардааҕа. Николайтан туох ыччат хаалбыта биллибэт. Оттон Дидим Дмитриевичтэн элбэх үтүө ыччат баар:

 

– Ирина Дидимовна – Бүлүүтээҕи педучилищеҕа өр кэм устата нуучча тылын уонна литэрэтиирэтин преподавателэ, учуутал буолар дьону үтүөҕэ-кэрэҕэ уһуйбута;

 

– Валерий Дидимович – Мэдиссиинэ киинигэр үрдүк категориялаах хирург-быраас, гастроэнтеролог, үтүмэн үгүс дьону өлөр өлүүттэн өрөһүйбүт үтүө киһи;

 

– Ирена Дидимовна – 28 №-дээх коррекционнай интэринээт-оскуола дириэктэрэ;

 

– Лариса Дидимовна – Дьокуускай үөрэҕин управлениетын диагнозтыыр, консультациялыыр киинин психолога.

 

Бу дьонтон эмиэ ыччаттар, оҕолор, сиэннэр, хос сиэннэр эһэлэрин, хос эһэлэрин Д.И. Слепцов-Бачыгыратар уолун олоҕун салгыыллар, салгыахтара да турдаҕа.

 

Онон үтүө киһи аата-суола, олорбут олоҕо-охсуһуута үйэттэн үйэҕэ хаалыаҕа, үйэтитиллэ туруоҕа.

 

Ылдьаа КУОЛАһАП, Майа. http://www.kyym.ru - сайттан. "Кыым" №15 20.04.2017