В.В. Никифоров гимназияны бүтэрэр сылыгар кииринньэҥ аҕата Данил Охлопков улуус кулубатын дуоһунаһыттан тохтообута, уолун үөрэҕин хааччыйар кыаҕа суох буолбута. Василий Васильевич, Константин Неустроев курдук киин сиргэ университетка киирэн үөрэҕин салгыыр баҕа санаалааҕа. Ону баара, бу үөрэнэ сылдьар да үөрэҕин кыайан бүтэрбэт куттала үөскээбитэ.
 

Доҕоро Иван Соловьев көмөтүнэн оҕолорго дьиэҕэ төлөбүрдээх уруогу биэрэн испитэ. Ылар харчыта үөрэҕин, олорор хоһун, аһын-үөлүн төлөбүрүгэр ханан да тиийбэт эбит. Онон үөрэҕин ситэ бүтэрбэккэ дойдутугар төннөн тахсар.

1885 сыл ыам ыйын 1 күнүгэр Дүпсүн улууһун ҕа уустарн баһылыктара мунньахтаан (мирской сход), эдэр киһини улуус быраабатын суруксутунан талаллар.Дүпсүҥҥэ үлэлии сылдьан доҕоро, бэлитсыылнай папий Подбельскай сүбэтинэн, көмөтүнэн гимназиятын эксээмэнин "экстерном" туттаран бүтэрбит, сибидиэтэлстибэтин 1885 сыл балаҕан ыйын 6 күнүгэр туппут.

1886 сыл сайын Саха уобалаһыгар Илин Сибиир генерал - губернатора граф Алексей Павлович Игнатьев кэлбит. Уобалас улуустарын быраабалара губернаторга сүрүн ыһалҕаларын туһунан суһаллык дкылаат оҥорон түһэрэллэригэр ыйаах кэлбит. Дүпсүн улууһун быраабатын суруксута Василий Никифоров суруйбут докладнойугар тыа дьонун олоҕун - дьаһаҕын, кыһалҕатын толору ырыппыт уонна бэйэтин санаатын, туруорсууларын ыйбыт: сири чааһынай бас билиигэ биэрии сокуоннайа суоҕун, сир тэҥник үллэриллиэхтээҕин, кыайан төлөммөт нолуоктар баалларын, сахалар ыарахан экономическай батталга олороллорун, бэйэлэрин бэйэлэрэ дьаһаныахтаахтарын туһунан.

Генерал - губернатор Игнатьев кини концеляриятыгар киирбит докладнойдартан В.В. Никифоров суругун "умно составленный" диэн тылынан хайҕаабытын таһынан, 20 саастаах суруксуту көмүс мэтээлинэн наҕараадалаабыт. Дьэ, ити курдук,Илин Сибиир генерал - губернаторын үрдүк сыанабылынан В.В. Никифоров үлэтэ саҕаламмыт.

***

1887 сыл ыам ыйын 21 күнүгэр В.В. Никифоров Баатаҕай нэһилиэгин баайа Алексей Петрович Афанасьев кыыһа Варвара Алексеевнаны кэргэн ылбыт. Варвара Алексеевна кыра үөрэхтээх, үрдүк, көнө уҥуохтаах, кырасыабай хотун хаан дьахтар эбит. Эдэр ыал 1888 сыллаахха Валериан, онтон 1889 сыллаахха Елена диэн утуу субуу уоллаах кыыс оҕоломмуттар. Никифоровтар Нэрэлики алааска нуучча дьиэтин туттубуттара. Даҕатан эттэххэ, маннык дьиэлэри Дүпсүҥҥэ аан бастаан Афанасьевтар халыҥ аймах туттубуттара.

Василий Васильевич улуус суруксутунан үлэлии олорон Дүпсүнүн сирэ сайдыытыгар элбэх саҥа сүүрээни киллэрбитэ. Кини Данил Охлопков, Алексей Афанасьев холобурдарынан, политсыльнайдар сүбэлэринэн, бурдук ыспыта, дойдутун дьонун сири оҥорорго, бурдугу үүннэрэргэ үөрэппитэ. Суха, барана, веялка диэн тэриллэри сир үлэтигэр туттубута. Н. Странден, Д. Юрасов бэлэхтээн хаалларбыт кинигэлэриттэнтирэҕирэн, Дүпсүҥҥэ бастакы библиотека тэринэн барбыта. П.Подбельскай көмөтүнэн киин сиртэн араас кинигэ, хаһыат, боросуура суруйтаран ылара.

В.В. Никифоров бу библиотеката уонна Мэҥэҕэ тэриллибит бырааттыы Поповтар библиотекалара тыа сирин үөрэхтээх эдэр дьоно Арассыыйаттан кэлэр саҥа сонуну ааҕан билэр, санаа атастаһар, үөрэхтээх, прогрессивнай өйдөөх-санаалаах политсыльнайдары тула түмсэр миэстэлэрэ буолбута.

1899 сыл бэс ыйын 3 күнүгэр Дүпсүн улууһун аҕа уустарын баһылыктара, нэһилиэнньэ итэҕэллээх дьоно Саха уобалаһын үрдүкү тэрилтэтиттэн Дүпсүҥҥэ начаалынай училище аһылларыгар көрдөһүү түһэрбиттэр.Докумуон анныгар суруксут Никифоров илии баттаабыт. Дүпсүннэр көрдөһүүлэрин ылынан, 1889 сыл алтынньы ый 4 күнүгэр, Милентий епископ дьаһала тахсыбыт - мөссүйүөннээх церковнай - приходской оскуоланы аһарга диэн. Оскуола Троицкай таҥара дьиэтин таһыгар, лөчүөк дьиэтигэр аһыллыбыт.

1890 с. Дүпсүннэр В.В. Никифоровы улуус кулубатынан быыбардыыллар. Саха уокуругун управленията 1890 сыллаахха ахсынньы 20 күнүгэр улуус кулубатынан быыбардаммытын бигэргэтэр суругу Дүпсүн быраабатыгар ыыталлар.

1891 сыллааҕы Дүпсүн улууһун быраабатын оччуотуттан:

***

24 саастаах улуус кулубата В.В. Никифоров туох ханнык иннинэ оскуола, үөрэхтээһин боппуруоһунан дьарыктанар. Дүөндү томторугар туттарбыт 6 хостоох дьиэтин церковно-приходской оскуолаҕа биэрэр. Дүпсүнкыахтаах дьоннорун түмэн, таҥара дьиэтин үлэһиттэрин көмөтүнэн, "Братство" диэн оскуолаҕа өйөбүл буолар түмсүүнү, билиҥҥинэн эттэххэ бэпэчиитэллэр сэбиэттэрин тэрийэр.

Түмсүү чилиэннэ усунуос хомуйаллар эбит. Харчы үөрэнэр тэрил атыылаһарга, дьадаҥы дьон оҕолоро мөссүйүөҥҥэ олорон үөрэнэллэригэр ороскуоттанар эбит.

1893 с. улуус кулубата Дүпсүн церковнай - приходской сэбиэтэ диэни тэрийэр. Бу сэбиэккэ Никифоровы таһынан Клавдий Алексеевскай, Петр Бурнашев киирбиттэр. Сэбиэт учуталларга үөрэх кинигэтин, тэрилин буларга соруктаммыт. Онон Дүпсүн улууһугар кулуба В.В. Никифоров бастакынан бэпэчиитэллэр сэбиэттэрин, оскуола сэбиэтэ диэни тэрийэн үлэлэппит.

Үөрэҕи тэрийии ороскуотун Дүпсүн улууһа бэйэтэ уйунан олорбут. Атын улуустарга маннык тэрээһиннэр оччолорго саҕалана иликтэр эбит. Дьэ ол иһин В.В. Никифоровы Саха епархиятын туруорсуутунан, үрдүкү сололоох бырабыыталыстыба Синода, норуот үөрэҕириитигэр үтүөлэрин иһин Саха уокуругун 5-с благочиннай учаастагын церковно приходской оскуолаларын бочуоттаах бэпэчиитэлинэн бигэргэтэр.

***

Никифоров библиотеката бу кэмҥэ Саха сиригэр биир баай материаллаах, ис хоһоонноох библиотека буолар. Кини библиотекатыгар нуучча уонна атын омук суруйааччыларын айымньылара, араас темаҕа анал литература,хаһыаттар, Петербурга бэчээттэнэн тахсыбыт аатырбыт Брокгауз уонна Ефрон нуучча универсальнай энциклопедиятын18 туома бааллара.Кинингэлэри ким баҕар туһаныан, ааҕыан сөбө. Библиотека тыа сахатын ыччата билиигэ - көрүүгэ, үөрэххэ тардыһыытын кыымын саҕааччы буолбута.

Василий Васильевич кулубалаан олорор кэмигэр улууска 182 ыал нууччалыы тутуулаах дьиэлээх эбит. Ону таһынан 10 таҥара үлэһиттэрин дьиэтэ, 2 уопсастыбаннай тутуу баара. Үөһээ суруйбуппут курдук, Никифоров саҥа тутууну бэйэтинэн көҕүлээбит. Бу кэмҥэ Дүпсүҥҥэ сир оҥоһуута тупсубут, бурдук ыһыыта кэҥээбит, оҕуруот аһын үүннэрии саҕаламмыт. Дүпсүннэрхортуоппуйу 2-Өспөххө, Чэриктэйгэ, оннооҕор эриэппэни, хаппыыстаны олордоллор эбит. Улуус 6244 ынах, 2940 кыра сүөһүлээх, 2 тыһыынчаттан тахса сылгылаах, сылын аайы 19 аҥаар тыһыынча сыарҕа оту оттуур, 600 дэһээтинэ сэлиэһинэй, оруос, нэчимиэн ыһар бурдук бааһыналаах, 30000 дэһээтинэ оттуур, мэччирэҥ сирдээх, уопсайа 105256 дэһ. сирдээх - оттаах эбит. Бу - улуус В.В.Никифоров кулубалаан олорор бириэмэтин көрдөрүүлэрэ.

***

Василий Васильевич кэлин Дьокуускайга, дойду киин сирдэринэн тэлэһийэн үлэлии сылдьан төрөөбүт - үөскээбит Дүпсүнүгэр күүһэ - кыаҕа баарынан көмөлөһөрө. Хаайыыга өлөргө бириигэбэрдэнэн сытан Дүпсүнүгэр үөрэх - билии, сайдыы төрдө буоллун диэн, аатырар библиотекатын кэриэс бэлэх ууммута. В.В. Никифоров - учуонай, суруйааччы, суруналыыс, юрист, бэлиитик, саха норуотун биир бастыҥ киһитэ, өркөн өйдөөҕө, Дүпсүн улууһун кулубата.

Марфа Ивановна Ховрова, Дүпсүн.Уус Алдан. "Кыым" хаһыат. 2016 с кулун тутар 17 күнэ.