Общественнай уонна политическай деятель, учуонай, эрэдээктэр, публицист, сахалартан бастакы драматург Василий Васильевич Никифоров - Күлүмнүүр олоҕун уонна үлэтин биир бастакынан чинчийбит  суруйааччы, суруналыыс Ираида Клиорина архыып матырыйаалларынан таҥан оҥорбут, ытык киһибит олоҕун уонна үлэтин туһунан хронологияттан ааҕааччыларбытыгар анаан быһа тардан бэчээттиибит.

1866 сыл ыам ыйын 18 күнэ.

Василий Никифоров - Күлүмнүүр Саха уобалаһын Дүпсүн улууһун Тэбиик нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Ийэтэ бу нэһилиэктэн төрүттээх, үөрэҕэ суох. Улуус быраабатыгар муоста сууйааччынан үлэлии сылдьыбыта. Аҕата Арҕаа Хаҥалас улууһун Нөмүгү нэһилиэгиттэн, дьадаҥы дьиэ кэргэнтэн төрүттээх. Церковнай -приходской оскуоланы уонна Дьокуускайга уездтааҕы училищены үөрэнэн бүтэрбит. 1844 сыллаахха Дүпсүн улууһугар суруксутунан анаммыт. Аҕата Күлүмнүүр 3 сааһыгар, баара суоҕа 43 саастааҕар күн сириттэн күрэммит.

1872 сыл.

Василий Никифоров аан бастаан Дүпсүн улууһугар көскө кэлбит сыылнайдары: Н.П. Страндены,  Д.А. Юрасовы, уонна П.Д. Ермолаевы кытта билсэр. Ииппит аҕата уолун нууччалыы үөрэттэрээри Страндены дьиэтигэр олордор. Ити курдук уолчаан аан бастаан нуучча улуу тылыгар үөрэнэр.

1875 сыл.

Странден уонна ииппит аҕата Охлопков Күлүмнүүрү үөрэттэрээри, сайыннараары Дьокуускайга аҕалаллар. Странден билэр дьонугар Нецветова дьиэ кэргэнигэр уолу олохтууллар.

1877 сыл.

Нецветова уолчааны Дьокуускайдааҕы прогимназия экзаменнарыгар бэлэмнээн, үөрэххэ киллэрэр. К.К. Атласовка үөрэнэр.

1880 - с сылларга.

Учууталын, доҕорун Странден билсэр киһитин, сыылынайы, эмчит-устудьуону, Нам улууһугар олохсуйбут Ф.Я.Кон доҕорун А.А. Силовиһы кытта билсэр. Кини нэһилиэктэринэн сылдьан быраастыырыгар, бииргэ үөрэнэр уолаттарын А.А. Афанасьевы уонна В.П. Попову кытта көмөлөһөллөр. Туохха барытыгар дьоҕурдаах, сыстаҕас эдэр киһи маннык гынан медецинаҕа сыстар. Улууһугар өр кэм устата биэлсэрдиир.

1885 сыл, тохсунньу.

Улуус мунньаҕын бириигэбэринэн Дүпсүн улууһугар суруксутунан талыллар. Гимназия директора экзаменнарга диэри көҥүллээн, улууска ыытар.

1885 сыл, от ыйа.

Дьокуускайдааҕы алта кылаастаах прогимназияны үөрэнэн бүтэрэр. Улууска олохсуйар. Боотурускай улууһун эдэр баһылыгынаан Е.Д.Николаевтыын чугастык билсэр.

Саха үөрэхтээх ыччаттарын П.Афанасьевы, В.Я.Слепцову, Е.Д.Николаевы, бырааттыы Поповтары уо.д.а. кытта политсыылынай Папий Павлович Подбельскай тэрийбит Саха сиригэр аан маҥнайгы культурнай - сырдатар куруһуогар киирэннэр дьарыктаналлар. Дүпсүҥҥэ уонна Мэҥэҕэ Саха сиригэр бастакы библиотекалары тэрийэр.

1886 сыл.

Илин-Сибиир Генерал-Губернатора, граф А.П. Игнатьев Дьокуускайга кэлэринэн сибээстээн, П.П. Подбельскай көмөтүнэн Дүпсүн улууһа хайдах балаһыанньалааҕын, туохха наадыйарын туһунан докладной сурук бэлэмниир. Сир боппуруоһун туруорсар.

1887 сыл.

Саха уобалаһын музейыгар этнографическай быһаарыытын суруйан, былыргы саха таҥастарын биэрэр. Манна саха байыаннай начаалынньыгын шлема баара.

1890 сыл. 

Дүпсүн улууһун баһылыга буолан, үлэлии олорон, бөдөҥ культурнай - сырдатар үлэни ыытар. Нууччалыы тииптээх дьиэлэр тутууларын саҕалыыр. Икки приходской оскуолаҕа анаан дьиэ туттарар. Учууталлар олорор дьиэлэрин уонна пансионат тутууларыгар анаан 500 солк. сиэртибэлиир. Манан сибээстээн Епархиальнай Сүбэ наҕараадаҕа түһэрэн, улахан наҕарааданы ылар. Бурдук ыһыытыгар, аргылааһыны, хаартыны утары үлэлиир.

1893 сыл.

Дүпсүн улууһугар олорор политсыылынай С.В. Ястремскайга саха ырыаларын уонна олоҥхотун нууччалыы тылбаастыырга көмөлөһөр.

1894 сыл.

Дүпсүн улууһун баһылыга Василий Никифоров Сибиряковскай экспедиция састаабыгар киирэри ситиһэр.

1895 сыл. тохсунньу.

Сибиряковскай экспедицияҕа сылдьан, "Сахалар дьиэ кэргэҥҥэ олохторо-дьаһахтара" диэн тиэмэҕэ хомуйбут материалын чөкөтөр.

Бу сыл Нижнэй Новгородка ыытыллыбыт Бүтүн Россиятааҕы художественнай - промышленнай быыстапкаҕа депутат быһыытынан кытта барар. Саха сирин салаатын тэрийэн, илдьэн көрдөрөр. Манна аан бастаан Саха сирэ "баарын" билэллэр. Быыстапка экспонаттара кэлин Нуучча музейыгар бэрллибиттэрэ.

1897 сыл.

Сахалар ортолоругар ааҕар - суруйар уонна уус - уран литературалаах буолууну сырдатар "Сахалар куруһуоктарыгар" киирэр. Босхо ааҕар саалалаах библиотеканы тэрийии уонна аһыы итинтэн саҕаламмыта. Манна саха тылынан ааҕыылар, биллэр брошюралары  сахалыы тылбаастааһын тэриллэллэрэ.

1898 сыл.

Дүпсүн улууһугар кыра церковнай - приходской оскуола оннугар улахан министерство оскуолатын астарары ситиһэр.

1900 сыл. 

Быраас П.Н. Сокольников - тыын кылгас "Сахалыы - нууччалыы тылдьыты" оҥорорго үп хомуйар. Бу тылдьыты оҥорорго Э.К. Пекарскай ылсар уонна бу дьыалаҕа олоҕун 45 сылын аныыр.

1904 сыл.

"Романовец" политсыылынайдары кытта сибээһи тутуһар.

1905 сыл.

Земство туһунан бырайыагы дьүүллэһэр күбүрүнээтэр ыҥырбыт Дьокуускай, Бүлүү уонна Өлүөхүмэ уокуруктарын инородецтарын уонна бааһынайдарын уопсастубаларын съезтэригэр кыттыыны ылар.

1906 сыл.

"Сахалар Союзтарын" устааба уонна бырагыраамата бигэргэнэр. Союз тэриллэр.

Күлүмнүүр түрмэҕэ "Манчаары" драматын суруйуутун саҕалыыр.

1908 сыл.

"Якутская жизнь" хаһыаты тэрийиигэ кыттыыны ылар уонна эрэдээксийэ чилиэнинэн буолар.

1912 сыл. 

Василий Никифоров " Саха саҥата" диэн сурунаалы таһаарар. Манна С.А. Ногородов кыттыыны ылар.

Ахсынньыга сахалар депутацияларын састаабыгар киирэн, Петербурга айанныыр.

1917 сыл. 

Дьокуускайга олорор сахалар көҥүл мунньахтарыгар Күлүмнүүр бэрэссэдээтэлинэн талыллар. Мунньахха Максим Аммосов уонна Платон Ойуунускай тыл этэллэр. Аан бастаан сахалыы революционнай тыл этиллэр.

Людмила Ноговицына бэлэмнээтэ. "Ил Түмэн" хаһыат, ыам ыйын 13 күнэ, 2016 сыл.