Сон. Былыр, 18 үйэ бүтүүтэ, сону сарыыттан, суппунтан тигэллэрэ. Кэнники сону тигэргэ сукуна, солко, хаарыс курдук сыаналаах таҥастар туттуллар буолбуттара.

Бууктаах (бууттаах) сон. Күндү түүлээх кытыылаах дьахтар киэргэлгэ кэтэр истээх соно. Түүлээх кытыыны сон тилэҕэр, эҥэригэр, сиэҕэр, оноотугар (тыраҕаһыгар) тигэллэрэ. Сон кытыытыгар киис киргиллээҕэ, бөрө бөртөлөөҕө барара. 

Былыргы соннор кэннилэригэр, биилэрин аллараа өртүнэн, тыраҕастаах буолара, ону оноо диэн ааттыыллара (аты мииннэххэ табыгастаах буоллун диэн). Сиэхтэрэ буоллаҕына, санныларын диэки өртө кэтирээн, сарайан тахсара, ол дьогдьуур диэн ааттанара. (Оноолоох-дьогдьуурдаах сон). Бууктаах сон иннин уонна көхсүн өҥнөөх сукунанан сирийэн киэргэтэллэр үһү. Ити тас  өртүгэр  өссө үрүҥ көмүһүнэн уонна араас өҥнөөх хоруоҥкаларынан ойуулууллар-оһуордууллар эбит. Тимэхтэрэ үрүҥ көмүс эбэтэр алтан, оттон тимэхтэрин тыһыта сарыы буолара үһү. Соннорун көхсө уонна түөһэ киһини ыга тута сылдьар буолан баран, биилин аллараа өртө кэҥээн, сарайан барар эбит.

Кэнники сахалар олохторун сайдыытыттан сибээстээн, аҥардас булдунан дьарыктаналлара, ыҥыырдаах ат үрдүгэр сылдьаллара уурайан, соннорун оноотун тыраҕаһа суох буолбут.Ол оннугар сон көхсүн курданарыттан аллараа өртүгэр туруору бүк тутан ыскылааттаан тигэн, оноону оҥорор буолбуттар.

Кытыылаах сон. Дьахтар сайын кэтэр күндү соно. Оннук сону хаарыстан, атластан уонна солкотон тигэллэрэ. Быһыыта - таһаата син биир бууруктаах сон курдук эбит. Ол гынан баран, түүлээх кытыы оннугар таҥаһы ыскылааттаан, бүүрэн кытыылыыллар эбит. Биэтэһэ суох. Тиэрэ түһэр хара баархат саҕалаах, биир кэккэ үрүҥ көмүс эбэтэр алтан тимэхтэрдээх.

Кэһиэччик. Дьахтар сайын ырбаахы таһынан кэтэр кылгас соно. Кэһиэччиги хараҥа өҥнөөх сатыын, атлас, баархат эбэтэр солко таҥастан тигэллэрэ.

Холто сон. Дьадаҥы дьон кэтэр кылгас сонноро.Тарбыйах, кулун тириититтэн түүтүн тас өртүгэр гына тигэллэрэ. Тимэхтэрин оннугар тирбэҕэ быаны туһаналлара.

Ырбаахы. Үөрэхтээхтэр суруйалларынан, 18 үйэтээҕи хаһыыларга көстүбүт дьахталлар ырбаахылара сарыыттан тигиллэр эбиттэрр. 19-с үйэ бастакы чиэппэриттэн дьахталлар уонна эр дьоннор ырбаахылара өрбөхтөн тигиллэр буолбут.Ол бириэмэҕэ ырбаахы тас таҥас быһыытынан туттуллара. сыгынньах утуйар буоланнар анал ис таҥаска былыргы дьон наадыйбат эбиттэр. Бөҕө буоллун диэн, дьахтар ырбаахытын тэллэҕин, саҕатын,бэгэччэктэрин сарыынан сирийэллэр эбит.Оччотооҕуга киэҥник туттуллар табаарынан даба буолара үһү. 19-с үйэ иккис аҥарыгар киэргэлгэ да, дьиэҕэ да кэтэр ырбаахынан халадаай буолбут. Дьадаҥылар халадаайы өҥнөөх сиидэһинэн, сарапыыҥканан тиктэллэрэ, оттон баайдар солкону уонна  да атын сыаналаах табаардары туһаналлара.

Дьабака. Түүлээх бодьулаах (кытыылаах), хороҕор төбөлөөх чанчыга сиигэ суох үргүлдьү түһэр кулгаахтаах былыргы дьахтар бэргэһэтэ. Кыһын кэтэргэ аналлаах дьабака  истэри- тастары түүлээхтэн оҥоһуллара, дьадаҥылар имитиллибит сүөһү тириититтэн эбэтэр сарыытыттан тиктэллэрэ, буодьута хара бэйбэриэт, иһэ тииҥ буолара.

Түүлээх дьабака төбөтүгэр салгыы кыһыл, күөх сукуналарынан аттаран, мөһүүрэнэн, оҕуруонан  эҥин араастаан ойуулаан - оһуордаан, киэргэл оҥороллоро.  Ону чопчуур диэн ааттыыллара. Дьабака сирэй өттүгэр үрүҥ көмүһүнэн төгүрүк күн символын оҥорон тигэллэрэ. Онтукалара туоһахта диэн ааттанара.

Чомпой. Чанчыгынан биир күрүс  кулгаахтаах, хороҕор төбөлөөх эр киһи бэргэһэтэ. Чомпойу үксүн суппунтан тигэллэрэ. сукуна эбэтэр бэйбэриэт буодьулууллара. Кыһыҥҥы чомпой түүлээх истээх буолара. Чомпой, дьабака курдук быһыылаах буолан баран, чопчуура, туоһахтара, араас ойуута-оһуора суох судургу  оҥоһуулааҕа.

Бааччы. Сон иһинэн киһи сиһин курдуу баайар кэтит куһаат курдук ичигэс таҥас (Үксүн куобах тириититтэн оҥороллоро).

Түһүлүк. Үлэ дьоно кэтэр түөс ичигэс таҥаһа. Баартык курдук моонньуга кэтэн кэбиһэллэр. Долганнар араас өҥнөөх сукунанан аттаран, оһуордаан - ойуулаан, моонньуларыттан тобуктарыгар тиийэр гына тигэллэр эбит. Эвенкилэр  илин-кэлин кэбиһэр түһүлүктээхтэрэ үһү.

Моойторук. Билиҥҥи саарт курдук. Тымныыга моонньуга эринэргэ аналлаах тииҥ кутуругуттан тигиллэр таҥас.

Сулбурутуу ыстаан. Былыргылар ыстааннара тыраҕаһа, тимэҕэ суох тирбэҕэ быанан иҥиннэриллэр эбит. Ол иһин сулбурутуу ыстаан диэн ааттыыллара үһү. Дьиэҕэ. үлэҕэ кэтэр ыстааннарын сарыыттан, сүөһү тириититтэн тигэллэрэ. Мааныга кэтэр ыстаан бэйбэриэт буолара. Бөҕөргөтөөрү, ыстааннарын ыҥыырга олорор өртүн 25 см кэриҥэ кэтиттээн сарыынан сирийэллэрэ үһү. Ыстааннара биэс сиэптээх буолар эбит, Онтулара ыстааннарын  тас өртүгэр, аллара, тобуктарын эрэ үөһэ буолара үһү.

Тураҕас ыстаан. Киһи иннин уонна кэннин эрэ сабар сарыыттан эбэтэр түнэттэн тигиллэр билиҥҥи туруусук курдук кылгас ыстаан. сутуруону  иҥиннэрэргэ  аналлаах аллараа өртүнэн  алтан тиэрбэстэрдээх буолара.

Сутуруо. Тураҕас ыстааҥҥа салгыы кэтиллэр бэрбээкэйтэн өртүккэ диэри тиийэр атах таҥаһа. Сутуруо ыстааҥҥа тирбэҕэ быанан иҥиннэриллэр. Түүтүн таһыгар гына  бултуурга кэтиллэр сутуруо  үллүк сутуруо дэнэр.

Эмчиирэ. Сутуруону кытта кэтиллэр кылгас сотолоох тас этэрбэс. Эриэн эмчиирэ - оһун иннэ уонна кэннэ маҥан сылгы тыһыттан. Ойоҕосторо хара ынах тыһыттан тигиллибит этэрбэс.

Н.Е. Саввинов "Өбүгэлэрбит олохторо-дьаһахтара" Дьокуускай 1992