Тыл киһи ис туругун уорганын сиэркилэтэ буолар. Тыл дьүһүнэ уларыйбыт, кытарбыт, сорох сиринэн испит, сурааһына туора барбыт, тыл хатыыта тэҥэ суох буоллаҕына, киһи туга ыалдьарын билиэххэ сөп.

Үөрэх этэринэн, киһи орто сааһа 120 сыл диэн да, дьиҥэ. олохпут итинтэн быдан ырааҕынан кылгас. Дьоппуоннар ортотунан 79, австралиецтар, гректэр, канадецтар уонна шведтэр 78, немецтэр уонна американецтар 76 сыл олороллор. Нууччалар уонна туроктар 67, нигериецтэр уонна сомалиецтар оннооҕор кылгас - 47 эрэ сыл. Быраастар, психологтар уонна диетологтар норуоттар икки ардыларынааҕы бөлөхтөрө олоҕу уһатар уонна кырдьары кыйдыыр уон пуунтан турар бэлиэтээһиннэри оҥорбуттар.

Таас, тимир, боруонса үйэлэригэр киһи орто сааһа 18-ка тэҥнэһэр этэ. Онон ити кэмҥэ 100 сааһын туолбут эбэтэр ааспыт киһини таҥараҕа тэҥнииллэрэ. Рим империятын кэмигэр орто саас нэһиилэ 35-кэ тиийбитэ. Орто үйэлэргэ 28 саһын туолбут дьахтар кырдьаҕаһынан ааҕыллара. Оттон 35-гэр эмээхсин буолара. ХХ-үйэ бүтүүтэ эрэ киһи орто сааһа 75-кэ тиийдэ. Билигин аан дойду судаарыстыбаларыгар уһун үйэлээхтэр ахсааннарынан АХШ, Япония, Вьетнам бастаан иһэллэр. Европаҕа Франция инники иһэр, онтон Великобритания, Грмания буолаллар. Россия бүтэһик миэстээртэн биирдэстэригэр турар.

1. Айдааннаахтык олорор кэргэнниилэр хааннарын баттааһына үрдүк буоларын уонна аритмия курдук ыарыы сайдар кыахтааҕын учуонайдар бэлиэтииллэр. Этиһии, өстөһүү түмүгэр кииннэммит киһи иммуннай систиэмэтэ 24 чаас устата баттыыр. Оттон иллээхтик олорор ыал иммуннай систиэмэлэрэ бөҕөргүүр.

Киһи аймх үөскүөҕүттэн төһө кыалларынан уһуннук олорор, кырасыабайдык кырдьар туһунан баҕа санаа баһам. Урут дьон үйэтин сыстыганнаах, искэннээх, сэллик ыарыылар, гигиенаны тутуспат буолуу кылгаталлар этэ. Ол эрээри чөл олох туһунан быраабылалар былыргыттан бааллар. Киһи организмыгар аһылык араас көрүҥэ туһалаах. Олортон сороҕун ылан көрөр буоллахха, ынах этэ, бурдук, үүт астар, чэй уонна уу.