"Сүбэһит" балаһа ыам ыйын 7 күнүнээҕи таһаарыытыгар Амма Далбар хотуна М.И.Трифонова эдэр ийэлэргэ балыгы, куһу буһарыыга сүбэлээбитэ. Марианна Ивановна бүгүн бурдук уонна үрүҥ аһы астааһыҥҥа үөрүйэҕин үллэстэр.

Бурдук барахсан

Үчүгэй бурдук туох да амтана, сыта суох, кураанах буолуохтаах. Бурдугу сииктээх сиргэ ууруллубат. Туттуох иннинэ хайаан да сиидэҕэ сиксийиллэр, оччоҕуна, хомуога суох уонна ыраас буолар, салгынынан байытыллар. Тиэстэни сибиэһэй үүккэ, суоракка, үүккэ эбэтэр сиһэҕэ (уулаах үүккэ) мэһийэн оһоруллар.

Лэппиэскэ

• 200 г үүт эбэтэр суорат.
• 100 г уу.
• 0,5 чаайынай ньуоска суода.
• 1 чаайынай ньуоска туус.
• 500 г бурдук.

Сиһэҕэ, суоракка туус кутуллар, бурдугун эбэн биэрэ-биэрэ тиэстэ мэһийиллэр. Лэппиэскэ сымнаҕас буоларыгар сымыыттыыр ордук. Тиэстэни сөп буолла диэтэххэ, колобок курдук төгүрүтэн баран, миискэнэн бүрүйэн, 15-20 мүн. туруора түһүллэр, оччоҕуна үллэр. 1,5 см халыһ гына төгүрүк эбэтэр түөрт муннуктуу быһыылаан хаптатыллар. Үрдүн ыаммыт үүтүнэн эбэтэр арыынан ньалҕаарыччы сотуллар. Паара тахсарыгар анаан биилкэнэн тобулута анньыалаан ойууланар.

Алаадьы

Дириҥ миискэҕэ 250 мл үүтү, оччо ууну, 1 чаайынай ньуоска тууһу булкуйуллар. 2 устуука сымыыты эбиллэр. 600 г сиидэлэммит бурдугу кутан, хойуу сүөгэй курдук тиэстэни ытыйыллар. Сылыйбыт хобордооххо арыы кутан, тиэстэни биир тэҥ гына кутуллар. Эргитэ сылдьан саһарчы буһарыллар.

Сандалы киэргэлэ - баахыла

Алаадьы киэнинээҕэр арыый хойуу тиэстэни ытыйыллар. Баахыла тимирин газка, электроплиткаҕа эбэтэр кирпииччэ оһоххо итии чоххо ууран сылытыллар. Икки өттүн арыынан сотуллар. Тиэстэни кутан, халыыбы сабан, иккис өттүнэн эргитиллэр, оччоҕуна тэҥҥэ тарҕанар. Эргитэ сылдьан саһарчы буһарыллар. Кытыыта кэриэрбитин быһаҕынан ыраастанар.

Саламаат - саха маанылаах аһа

Былыр саламааты улахан үөрүүлээх дьоро күннэргэ, оҕо төрөөтөҕүнэ, урууга, ыһыахха, малааһыһһа уонна сиэргэ-туомһа туттарга, Үрдүк Айыыларга айах тутарга анаан астыыллара. Бу искэ -үөскэ олус туһалаах, тотоойу аһылык.

Саламаат көрүҥэ элбэх эрээри, буһарыыта биир. Чөчөгөйү мөлтөх уокка оргутуллар. Оргуйдаҕына бурдугун аргыый табыгынатан кыра-кыралаан кутуллар. Ити кэмһэ быыстала суох булкуйа туруллар уонна кыралаан үүтү эбэтэр ууну эбиллэр. Ол сыстыбатыгар уонна арыыта үчүгэйдик тахсарыгар көмөлөөх. Арыыта төһөнөн дагдайар да, соччонон үчүгэй. Иһит түгэҕэ уонна ойоҕоһо саһардаҕына уонна хааһы ньуоскаҕа сыстыбат буоллаҕына, саламаат бэлэм.

Сүөгэй саламаат

• 600 г сүөгэй,
• 200 чөчөгөй,
• 50 г бурдук,
• туус.

Чөчөгөйгө сүөгэйи булкуйуллар, онно бурдугу, амсайан көрөн туус кутуллар, ытыгынан ытыйыллар. Чугуун көстүрүүлэҕэ кутан уокка туруоруллар. Оргуйдаҕына, уотун кыччатыллар уонна булкуйа-булкуйа уһуннук буһарыллар. Арыыта дагдайан таҕыстаҕына, кыратык тэптэрэ түһүллэр. Хойуу, ыыс араҕас дьүһүннээх саламааты кытыйаларга, пиалаларга кутан, сылаастыы сиэнэр.

Айыыһыт саламаата

• 1 лиитирэ чөчөгөй,
• 75 г бурдук.

Оҕоломмут дьахтарга анаан бэлэмнииллэр. Чөчөгөйгө бурдугу ытыйан, сылаас хобордооххо халыччы кутуллар. Булкуйа туран орто уокка буһарыллар. Сииргэ сымнаҕас уонна элбэх арыыта суох буолар.

Арыы саламаата

• 200 г ынах арыыта,
• 10 г бурдук,
• 1 лиитирэ уу.

Ынах арыытын хобордооххо уулларан, бурдугун холбонор. Булкуйа туран орто уокка буһарыллар. Хойдон саһархай өһнөннөҕүнэ, хаста да төхтүрүйэн итии уу кутуллар, бурдук, арыы эбиллэр. Арыыта дагдайыар диэри буһарыллар.

Сарсыардааһы күөрчэх туһата кэмнэммэт

Күөрчэҕи хайдах ытыйары үчүгэйдик билэр уонна сатыыр буолуохтааххыт. Бу аһы атыннык, байытан бэлэмниэххэ эмиэ сөп.

Бурдугу тумалаан

Оргуйа турар сиһэҕэ (уулаах үүккэ) кыратык туустанар уонна ытыйа туран бурдук таммалатыллар, уотун кыччатан 2 мүн. оргутуллар. Сойбутун кэннэ күөрчэххэ булкуйан, үчүгэйдик ытыйыллар. Иһэ-үөһэ ыалдьар уонна быара мөлтөх дьоҥҥо абыраллаах диетическэй бүлүүдэ.

Хортуоппуйунан хойуннаран

Хортуоппуй крахмалынан олус баай. Пюре оҥорон сылаастыы арыыланар. Сойдоҕуна күөрчэххэ булкуйуллар. Иһи-үөһү сымнатар, тотоойу аһылык бэлэм!

Быырпахта оҥостуҥ!

Өһүрүк куйаас сатыылаата. Оҕолор таһырдьаттан итииргээн киирэн утах көрдөөтөхтөрүнэ, сулугур ууну мээнэ биэримэҥ. Хара уу ааһымтыа, киһи төһөнөн элбэх ууну кэтэрдэр даҕаны, утаҕа хаммат. Хата, быырпахта оҥоруҥ, — диир Амма сэлиэнньэтин олохтооҕо Анна Илларионовна. Итиэннэ дьиэҕэ - уокка бу утаҕы оҥосторго бэйэтин ырысыабын биэрэр.

• 3 лиитирэ оргуйбут тымныы уу,
• 2 ыстакаан суорат,
• 1 ыстакаан саахар,
• ыстакаан аҥара ириис

Үчүгэйдик хаппахтанар иһиккэ ирииһи, саахары, суораты, ууну холбуу кутан муос ытыгынан үчүгэйдик ытыйан булкуйуллар. Хаппахтаан, 8-10 чаас устата сылаас сиргэ (теплицаҕа да буолуон сөп) туруоруллар.

Үрдүгэр бытархай хабахтар таҕыстахтарына, өссө төгүл ытыйан баран, хаппахтаан эмиэ 2-3 чаас туруоруллар. Көөнньүбүт быырпаҕы сиидэлэнэр, амсайан көрөн сүөгэй эбиллэр. Билигин ханна да олус дэлэйбит "Роса" утах бытыылкатыгар кутан, холодильникка уган, иһэ сылдьыллар. Ирииһин саҥа быырпаҕы көөнньөрүүгэ туһаныллар.

Хойуннарыллыбыт үүтүнэн

Быырпах хойуннарыллыбыт (сгущеннай) үүтүнэн эмиэ оҥоһуллар.

1 бааҥка хойуннарыллыбыт үүккэ 3 лиитирэ ууну уонна ыстакаан аҥара ирииһи холбонор. Көөнньөр кэмэ, ньымата үкчү маҥнайгы ырысыап курдук. Кыратык сүөгэй эбэтэр чөчөгөй былаан биэрдэххэ, быырпах амтана олус тупсуо.
Алаадьы, лэппиэскэ, баахыла, саламаат, быырпах… барыта биһиги оҕо эрдэхпититтэн олус үчүгэйдик билэр эрээри, сорохтор саллан, астыырга холоммот бүлүүдэлэрбит. Ол иһин, "сатыахпыт суоҕа" диэн толлубакка, астыы үөрэнэргитигэр, сандалыгыт мааны аһа оһосторгутугар баҕаран тураммыт бу сүбэлэри биэрдибит.

Балаһаны
Раиса СИБИРЯКОВА бэлэмнээтэ. Sakhasire.ykt.ru сайттан.