Сэтинньи – Байанай ыйа

Байанай – тыа, ойуур, көтөр – сүүрэр таҥарата. Байанай, Айыы үөрэҕэ этэринэн, сэтинньи ыйга чугаһыыр. Байанайы биһиги өбүгэлэрбит олус үөрүнньэҥ, кэһии биэрэр курдук саныыллара.

Ону булду-алды кытта сибээстииллэрэ. Байанай таҥаралаах киһи сылыктаан толкуйдуур, бэйэтин кыаҕар эрэнимтиэ буолар. Тугу эмэни ылсыбыт буоллаҕына, толоруор диэри эппэт. Кини сүрүн болҕомтотун булуу-талыы дьоҕуругар хатыыр.

Сэтинньи ыйга төрөөбүттэр

Бу ыйга төрөөбүт киһи дьүһүнүнэн ис киирбэх, үксүгэр киһи көрөн мыыммат ортону үрдүнэн уҥуохтаах буолар. Кини сытыы өйдөөх, аһыныгас сүрэхтээх, көнө сүрүннээх, олоххо эппиэтинэстээх. Кыһалҕалаах киһиэхэ кыалларынан көмөлөһө сатыыр, дьиэ кыылларын наһаа сөбүлээн көрөр-истэр. Саҥата аҕыйах эрээри, тугу эрэ туруорсар, дакаастыыр түгэнигэр ылыннарыылаах тыллары булар. Дьоҥҥо – сэргэҕэ биир тэҥ сыһыаннаах. Сөбүлүү санаабыт киһитин кытта бодоруһан доҕордоһор, оттон сөбүлээбэтэҕинэ. Бэйэтигэр чугаһаппат. Биирдэ эмэ кыыһырдаҕына, өрө оргуйан турар, онтун түргэнник аһарар.

Ый бэлиэ аһаҕас эттээх, инникини сэрэйэр, түүйэр дьоҕурдаах, иччилээх түүллээх. Тугу билбитин-көрбүтүн мээнэ ыһа-тоҕо кэпсии сылдьыбат, буолуохтааҕын курдук саныыр. Айылҕа араас быһаарыллыбатах кистэлэҥнэрин, ситэ үөрэтиллэ илик олох дьикти өрүттэрин кэрэхсиир. Үгэһи, төрүтү, былыргы олоҕу сэргиир. Айыылары ытыктыыр, сиэри-туому тутуһар, итэҕэллээх.

Үлэ өттүнэн олус табыллыбыт киһи. Эппиэтинэстээх,кыһамньылаах, толоругас, сыал-сорук туруоруннаҕына. Хайаан да үрдүк таһымҥа тахсар. Салайааччы буоллаҕына, балаһыанньаны киэҥник уонна дириҥниҥ өтө көрөн, саҥалыы уратытык быһаарар эрээри. Арыт олоххо баар дьиҥ кыһалҕаларга болҕомтотун ситэри уурбат.

Тапталы өрө тутар, дьиэ кэргэнигэр. Чугас дьонугар эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһар.

Сэтинньи ыйга төрөөбүт эр киһи

Ый бэлиэлээх киһи бэйэтин туһугар олус кыһаллан туран үлэлиир. Үлэтигэр айымньылаахтык сыһыаннаһар, саҥаны тобулан, араас ньымалары тута сатыыр. Күүстээх санаалаах буолан, туохтан да иҥнибэт-толлубат, хайа да мэһэйи. Кыһалҕаны кыайар. Айылҕаҕа чугас, булка уһуйулуннаҕына, тыаттан тахсыбат байанайдаах сонордьут.

Дьахталлары наһаа кэрэхсиир. Кэргэнин кытта төһө да иллээхтик олордор, кистэлэҥ тапталлаах буолар.

Сэтинньи ыйга төрөөбүт дьахтар

Ис киирбэх, кэрэ дьүһүннээх, бэйэтин наһаа көрүнэр. Хаппырыыһа суох судургу майгылаах эрээри, өһөстөҕүнэ иннин биэрбэт, дьиэтигэр-уотугар лоп бааччы дьаһаллаах. Олоҕун устата үөрэххэ, сайдыыга тардыһар. Ол кини олоххо сэргэҕин. Тус бэйэтин интириэһин үрдүктүк тутарын туоһулуур. Эр киһиэхэ хаҕыс соҕус сыһыаннаах, үрдүк ирдэбиллээх, кэргэнин туора – маара хаамтарбат күнүүһүт. Дьиэтигэр – уотугар бэйэтэ дьаһайарын сөбүлүүр эрээри, куруутун солото суох буолан, кыратык ыһыллаҕас-тоҕуллаҕас буолар.

Сэтинньи ыйга төрөөбүт оҕо

Ый оҕото чуумпу, ураты болҕомтону эрэйбэт, бэйэтэ бэйэтигэр сылдьан, улахан дьону көрөн-истэн, элбэххэ үөрэнэр. Ол курдук дьиэ үлэтин барытын ким да үөрэтиитэ – такайыыта суох толору баһылыыр. Дьиэтин олус таптыыр, бара – кэлэ сатаабат. Сырдыкка – кэрэҕэ тардыһыылаах, элбэҕи билэ – көрө сатыыр буолан, кыһаллан туран үчүгэйдик үөрэнэр. Кинигэ ааҕарын олус сөбүлүүр.

Сэтинньи ыйга төрөөбүт дьон доруобуйата

Ыйтан тартарыылаахтар оҕо эрдэхтэриттэн эттэрэ – сииннэрэ бөҕө буолар. Ыарыыттан харыстыыр күүс – сэниэ айылҕаттан бэриллибит буолан, тымныйдахтарына, тумуулаатахтарына түргэнник өрүттэллэр эрээри, быардарын, бүөрдэрин көрүнэ сылдьыахтарын наада.

Эмтээх от барыта туһалаах, онон кэмиттэн кэмигэр чэйгэ, ууга суурайан, харыстанар туһуттан кыралаан иһэ сылдьар наада.