Алтынньы- Хотой Айыы ыйа

Хотой Айыы олорор дойдута – Төрдүс халлаан. Бу халлаан сып сырдык алгыска көтөҕүллүбүт. Хотой Айыы “түрбүү кынаттаах, мүлтүгүр бүлгүннээх, хомполлубут быһыылаах, дьондоллубут сотолоох”/

Кини көтөр буолан көстөр дьүһүнэ итинник. Оттон киһилии киэптэннэҕинэ – судьо – хаан сэбэрэлээх дьиппиэн хааннаах эр киһи.

Хотой былаастаах, тэрээһиннээх буолууну көрдөрөр. Айыылар холбоһон түмүллүбүт күүстэрэ  Хотой Айыынан тахсар. Кинилэр Орто дойдуга саха дьонун санаата хайдах түмүллэрин көрө – истэ олороллор диэн өйдүүллэрэ төрүттэрбит. Хотой күүһү, былааһы бэлиэтиир. Кини дьону түмэр. Сомоҕолуур, тэрийэр суолталаах. Оттон саха дьонугар түмсүү төрүөтэ – көмүскэл, аһыныгас буолуу, бэйэ бэйэҕэ көмөлөсөһүү.

Алтынньы ыйга төрөөбүттэр

Хаар бэлиэлээх дьон икки араас айылгылаахтар, онон, ардыгар. Икки сирэй буолан көстөллөр. Кинини дэбигис өйдөөбөккүн, сарсыарда биирсанаанан салайтаран уһуктар, киэһэтин атын санааҕа баһыйтараноронун булар. Ардыгар үөһээ халлааны көрөн олорон, дьиҥ олоххо кыаллыбаты, дуону суоҕу ыраланар. Иэс ылан баран. Төннөрүө соҕун сөп. Хаар бэлиэ ити омнуолаах тас хаҕын суурайдахха, кини бэрт үтүө майгылаах, аһыныгас сүрэхтээх. Кыһалҕаҕа түбэспити быыһыы – абырыы бастакынан кини сүүрэр. Элэккэй, үөрүнньэҥ, кэпсэтинньэҥ буолан, кинилиин алтыһар, доҕордоһор интириэһинэй. Туттара – хаптара да үчүгэй, хараҕы манньытар.

Сорох хаар бэлиэлээх киһи айылгытын быһыытынан, ыксаабакка-тиэтэйбэккэ. Дьылҕа тугу анаабытынан аа-дьуо наҕыллык олороллор. Оттон сорох наар ыксаан-бохсоон тэлээрэр, бокуойа суох бутукайданар. Улахан суолталааҕы ситиспэт эрээри, араас албаһынан хараҕы баайан. Эрчимнээх үлэһит аатыран, карьератын оҥостор.

Алтынньы ыйга төрөөбүт эр киһи

Саҥата – иҥэтэ суох, бэйэтэ бэйэтигэр сылдьарын ордорор. Кыаҕын иһинэн үлэлиир, күннээҕи кыһалҕатын толуйаынан сөп буолар. Оҕолорун күүскэ таптыыр, дьиэкэргэнэ этэҥҥэ буоллаҕына, дьоллооҕунан ааҕынар, нус-хас  олоҕунан дуоһуйар.

Хаар бэлиэҕэ барбыт-кэлбит, сытыы эр дьон эмиэ бааллар. Үлэлээн байбыт суох диэн санаанан сирдэтэн, кими эрэ туһанан, тугу эрэ эргитэн, олоҕун оҥостор  мөккүөрдээх. Кини арыгыттан дьалты туттара ирдэнэр, төһө да итирэн аҕыс айдаан таһаарбатаҕын иһин, аһыы утахха убанан, устунан ылларыан сөп.

Алтынньы ыйга төрөөбүт дьахтар

Хаар бэлиэлээх дьахтар ис иһиттэн сырдык, сэргэх сэбэрэлээх, намыын куоластаах. Имигэс хамсаныылаах. Бэйэтин өрүү көрүнэр, тупсаҕайдык таҥнар.

Ол эрээри икки айылгылаах уустук киһи. Ардыгар саҥата суох,  баара – суоҕа биллибэт, сороҕор саҥарарыттан соло булбат. Киирэн-тахсан элэгэлдьийэр. Уларыйа сылдьар майгылаах, ама кэмигэр күлэн – үөрэн, дьоҥҥо барытыгар үчүгэй буолар, онтон  эмискэ туохтан  кыыһырбыта биллибэккэ, иһитинэн-хомуһунан тамнааттанан турар.

Эр киһиэхэ сыһыана тымныы соҕус, үксүгэр эрэммэт, улаханнык суолталаабат. Кэргэнигэр үрдүк ирдэбиллээх, санаатын хоту хаамтара-хамсата сатыыр. Ол да буоллар бэриниилээх, үйэтин тухары бииргэ буолуон баҕарар. Олоҕор табыллыбатаҕына, иккистээн кэргэн тахса сатаабат.

Алтынньы ыйга төрөөбүт оҕо

Хаар оҕо хаппырыыс буолар, тугу да иһигэр киллэрбэт, тугу баҕарара биллибэт, элбэх болҕомтону эрэйэр. Кэрэхсиирэ, сэргиирэ үгүс. Дьоҕурун, олох кыратыгар таба көрөн сайыннарыахха наада. Улаатан бардаҕына, туох-ханнык дьоҕурдааҕын быһаарар уустук.

Оҕолору кытта бодоруһан, тапсан оонньуур. Оскуолаҕа үөрэҕэр олус болҕомтолоох. Элбэҕи билэ – көрөсатыыр.

Алтынньы ыйга төрөөбүт дьон доруобуйата

Ньиэрбэтэ, тымырдара мөлтөх. Сааһырдаҕына сүрэх, үөс, сүһүөх ыарыытынан эрэйдэнэр.

Эрбэһин уга, көбүөр от. Уулаах уонна уҥуохтаах отон эмтээхтэр.