Ыам ыйа – Иэйиэхсит ыйа

Сайын саҕаланар. Иэйиэхсит хотун түһэр. Кини  сылаас тыына буорга, ууга, салгыҥҥа иҥэр. Киһини амарах, эйэҕэс оҥорор, бары куһаҕантан арчылыыр. Иэйиэхсит кири-хоҕу сөбүлээбэт.

Иэйиэхсит – дьахтар таҥарата. Кини аһаҕас майгылаах. Эйэҕэс, амарах, өл. Иэйиэхсит кэллэҕинэ, от – мас көҕөрөр, ас-үөл дэлэйэр. Иэйиэхсит киһини бары куһаҕантан сэрэтэр, араҥаччылыыр.

Иэйиэхсит киһиэхэ сүөһү көрөөччү, булчут, үүннэрээччи, эмчит идэлэри биэрэр.

Ыам ыйыгар төрөөбүттэр

Чаҕылҕан ыйыгар төрөөбүт киһи айылҕаттан дьоҕурдаах, өйдөөх, тугу барытынг сатыыр, дьоҥҥо кэрэхсэтэр. Өтө көрөр, сэрэйэр айылгылаах, онон ааһан иһэр албыҥҥа – түөкэйгэ үктэппэт. Наһаа ыалдьытымсах, кэпсэтэрин – сэлэһэрин сэргиир, кыһалҕалаахха ис сүрэҕиттэн көмөлөһө сатыыр. Иннин туохха да биэрбэт. Кыыһырдаҕына, улаханайдааны тардан. Дьону куһаҕаннык саҥаран соһутуон да, кэлэтиэн да сөп. Онтун түргэнник аһарар, тугу гыммытын, саҥарбытын өйдөөбөт, олоччу мэлдьэһэр. Чаҕылҕаҥҥа майгы-сигили араас көрүҥэ хатыһа сылдьар. Сорох түгэҥҥэ чэпчэки, сэлээр, онтон күөх оту тосту үктээбэт сэмэй, ардыгар кытаатан тыйыһырар, онтон элэккэй. Эйэҕэс доҕор – атаскини буолар, ол быыһыгар тымныынан хаарыйар.

Чаҕылҕан бэлиэ олус чэнчис, ыраас, куруутун сууна-тараана, тэбэнэ сылдьар.

Дьоҕура аһылыннаҕына, ханнык баҕарар идэни баһылыыр кыахтаах. Кини элбэх сырыыны, түргэн быһаарыныыны эрэйэр атыыга-эргиэҥҥэ, айаҥҥа, айар-тутар үлэҕэ ордук табыллар. Чаҕылҕан тойон дьону күүскэ үлэлэтэр, салайар тэрилтэтэ куруутун сайда, тупса турарын туһугар саҥаттан саҥа ньыманы, сибиэһэйтолкуйу ирдиир.

Дьиэ кэргэҥҥэ ытыктабыл, өйдөһүү – өйөһүү, бэйэ – бэйэни харыстааһын сыаннастарын өрө тутар.

Ыам ыйыгар төрөөбүт эр дьон

Дуоспуруннаах, туохха барытыгар дьоҕурдаах, дириҥ өйдөөх, үтүө санаалаах. Кэрэҕэ-сырдыкка, үчүгэй олоххо тардыһар. Дьону ыраахтан одуулаан, ырытан баран биирдэ сыһыан олохтуур. Үлэтигэр – үп – харчы, атыы – эргиэн эйгэтигэр олус ситиһиилээх. Дьыалатын бары өттүттэн ырытан, толкуйдаан, араас таһымнаах кэпсэтии ыытан быһаарсар. Чаҕылҕан бэлиэлээхтэр үксүлэрэ баайдык – тоттук, кыахтаахтык. Бэйэлэрин билинэн олороллор.

Дьиэ кэргэнигэр бэриниилээх, эппиэтинэстээх. Дьиҥнээхтик таптаан ыал буоллаҕына, кэргэниниин үйэлэрин тухары иллээхтик олоруохтара.

 Ыам ыйыгар төрөөбүт дьахталлар

Кэпсэтинньэҥ, кырасыабай, күлэн күлүмүрдээтэҕинэ. Хайа да киһини абылыыр кыахтаах. Эр дьон ууллар дьахталлара. Элбэх дьону кытта алтыһар эрээри, истиҥ доҕотторо, дьүөгэлэрэ ахсааннаах.

Майгыта уларыйа сылдьар, үчүгэйэ киирдэҕинэ, элэккэй, киһиэхэ барытыгар көмөлөһөргө, өйүүргэ бэлэм,  абааһытынан тыннаҕына кими да таба көрбөт,  айах атан кэпсэппэт.

Үлэтигэр куруутун ситиһиилээх. Хайа да үлэттэн аккаастаммат, харса суох үлэһит. Үчүгэйдик. Кыахтаахтык олорорго тардыһар.

Таптал киниэхэ эрэйинэн бэриллэр. Кэргэн тахсарыгар иннин – кэннин көрүнэн, үчүгэйдик билсэн, эрдэттэн үөрэтэн, ырытан баран олоҕун оҥостор. Бэйэтигэр сөптөөх, икки өттүттэн сөбүлэһэр, таптыыр киһитин көрүстэҕинэ, олус дьоллоохтук олорор. Оҕолоругар бэриниилээх, туох баарынан көмөлөһө сатыыр.

Ыам ыйыгар төрөөбүт оҕо

Чаҕылҕантан саҕыллыбыт оҕо тугу истибитин – көрбүтүн өйүгэр тутатына хатаан иһэр. Барытын түргэнник ылынар, истигэн. Улахан тыастан соһуйар, куһаҕантан куттанар, онон киниэхэ кутталлааҕы, куһаҕаны кэпсиир сатаммат.

Үөрэнэригэр аралдьыйара элбэх. Уруокка олорорун туораттан көрдөххө, хас да харахтаах, кулгаахтаах курдук. Олох атынынан дьарыктана олорон, учуутал кэпсиирин барытын истэ. Өйүгэр хатыы олорор. Өйдөөх оҕо, тугу билиэн баҕарарын хасыһан туран хайаан да билэн тэйэр. Сытыы бэлиэ буолан, оҕолору кытта түргэнник биир тылы булар, улахан дьону кытта тэҥҥэ кэпсэтэр.

Ыам ыйыгар төрөөбүт дьон доруобуйата

Эрдэттэн харыстамматахтарына, ньиэрбэ, куртах. Үөс, сүһүөх ыарыыта буулуон сөп.

Кулун туйаҕа, хатыҥ сэбирдэҕэ. Бөрө сиир ото, көбүөр от, кииһилэ туһалаахтар.