Тохсунньу – таҥха ыйа

Итэҕэл быһыытынан, Таҥха диэн дьылҕа таҥарата буолар. Кини сиргэ түһүүтүн былыр кыһыҥҥы күн туруутун кытта сибээстииллэрэ. Ити быһа барыллаан ахсынньы 22-23 күнүгэр бэлиэтэнэр. Кини Билгэ Хаанныын бииргэ кэлэр уонна  олунньу ый 18 күнүгэр диэри сылдьар. Билгэ Хаан уонна Таҥха сэттис халлаан үрдүк Айыылара буолаллар.

Таҥха Хаан киһи айылҕа ханнык эргииригэр түбэһэ төрөөбүтүнэн сыһыаран, киһи дьылҕатын быһаарар. Онон Таҥха киһи таайар, сэрэйэр күүстэрин кытта сибээстээх. Айыы үөрэҕэ этэринэн, Таҥха киһи дьылҕатын билгэлиир ньымалары түмэр. Онуоха киһи күн, дьыл үгэс эргииригэр түбэһэ төрөөһүнэ улахан суолталаах.

Тохсунньу ыйга төрөөбүттэр.

Тоһуттар тымныы аанннаан, айылҕа иһийэн турдаҕына күн сирин көрбүттэр дьыл бу тыйыс кэмигэр дьүөрэлии чуумпулар, кэрэлэр. Дьоҥҥо – сэргэҕэ болҕомтолоохтор.

Тохсунньу оҕолорун айыылара – аанньаллара арчылыы, араҥаччылыы сылдьаллар, туох эмэ кыһалҕа тирээтэҕинэ, тутатына көмөлөһө. Быыһыы охсоллор.

Чолбон бэлиэлээхтэр туораттан көрдөххө сымнаҕас үтүө майгылаахтар эрээри, өһүллүбэт кытаанах  сүрүннээхтэр. Бэйэлэрин тустарыгар тугу да кэрэйбэттэр. Туруоруммут соруктарын, баҕа санааларын хайаан да толорон тэйэллэр. Соруктарын ситиһээт, аҕыйах кэминэн өрөгөйдөрүн үөрүүтэ сойон. Эмиэ саҥа үктэлгэ тардыһан бараллар.

Тапталга бэриниилээхтэр эрээри туора киһилиин быстах оонньоһон ылыахтарын сөп.

Бу бэлиэ аннынан төрөөбүт дьон доруобуйаларыгар элбэх болҕомто уураллара наада. Оҕо сылдьан хаачаайы соҕус буолаллар, улаатан истэхтэрин аайы бөҕөргөөн иһэллэр.

Тохсунньу ыйга төрөөбүт эр киһи

Чолбон сулус анныгар күн сирин көрбүт эр киһи туруору саҥалаах, көнө, элэккэй майгылаах. Айыллыбыт айылгытын кэспэккэ, табан ииттэххэ, дуоспуруннаах, олохтоох элбэҕи ситиһэр дьиҥнээх эр киһи буолар.

Бултуурун, балыктыырын сөбүлүүр. Айантан сылайбат, баран – кэлэн сытыы киһи. Кэпсэтэн – ипсэтэн. туһааннаах дьоҥҥо тылын тиэрдэн, ылыннаран, соругун хайаан да  ситиһэр мөккүөрдээх. Кини кэлэрин – барарын ордорор. Тиэхиньикэҕэ дьоҕурдаах, онон үчүгэй суоппар буолуон сөп.

Чолбон сулус ыраахтан сырдатар, онон сүрэҕин иэйиитин таһыгар таһаарбат. Тымныы, кытаанах соҕус курдук көстөр. Ис дьиҥэр, дьиэ кэргэнигэр бэриниилээх кэргэн – аҕа быһыытынан толору эппиэтинэстээх. Чугас дьону алдьархайтан быыһыыр эрэллээх доҕор.

Тохсунньу ыйга төрөөбүт дьахталлар

Ыра санаатынан салайтарар. Онон олоххо тугу баҕарарын хайаан да толорор. Мөккүһэрин. Аахсарын сөбүлээбэт, айдаантан, этиһииттэн туораан биэрэр эрээри, сыл баһыгар-атаҕар солуута суохтан ыһыы-хаһыы буолан туруон сөп.

Үлэтигэр сирдэрбэт, дуоһунаска таласпат, ол оннугар дьиэтигэр – уотугар улахан болҕомтону уурар. Үөһээттэн быйаҥ тардыылаах. Онон баай-дуол. Харчы халлаантан түспүт курдук кутуллар. Биир миэстэҕэ олорон үлэлиирин сөбүлүүр. Тулалыыр дьонугар боҕомтолоох, элэккэй, толоругас, эппиэтинэстээх. Онон дьон – сэргэ ытыктыыр. Общественнай үлэҕэ  көхтөөх.

Дьиэкэргэҥҥэ бэриниилээх. үчүгэй хаһаайка. Тапталы, сааһыран баран, улахаҥҥа уурбат буолар. Дьиэ иһигэр ыраас, сылаас буолла да киниэхэ барыта этэҥҥэ.

Саха ыалын халандаара