Мин кыра эрдэхпиттэн туһахтаабыт буолан, туһах иитиитин сорох кистэлэҥин син балачча билэбин диэххэ сөп. Аҕыйах кистэлэҥи арыйыым. 

Бастатан туран, туоһах көтөргө туһахтыыргын чопчу билиэхтээххит. Дьон үксүгэр көтөр үрдүгүн, төбөтө төһө улаханын, түөһэ төһө кэтитин билбэттэр. Ол иһин туһахтарын наһаа улахан эбэтэр наһаа кыра гына иитэллэр.

Туһаҕа уһун буоллаҕына, көтөр моонньугр кэппэккэ, курдары ааһыан сөп. Кылгаатаҕына - төбөтүн укпакка, түөһүнэн силэйэн ааспыт буолааччы. Ол иһин дьиҥнээх булчуттан мас көтөрүн ылаҥҥыт, үчүгэйдик тутан-хабан көрүн. Көтөр өллөҕүнэ, тыыннаах хаама сылдьарыттан уларыйар. Онон тыаҕа сылдьар көтөрү көрдөххүтүнэ, ыксаабакка маҥнай кэтээн, кини хайдах туттан хаамарын, мэһэйи хайдах ааһарын.

Туһах кээмэйин бастаан утаа быһаххыт кыынынан дуу, быһах угунан бэлиэтии көрөн кэбиһин. Оччоҕо иитэргитигэр судургу буолуо.Кэлин маны, үөрүйэххэ кубулуйдаҕына, харах холуурунан быһаарыаххыт. Туһах уһуна, холобур, улартан саҕалаан, кыччаан иһэр. Маска баайарга арыый уһуна ордук. Тымныыга элбэх туһаҕы бэрийэргэ, эбиитин туһах наһаа кылгас буоллаҕына, баайарга уустук, илиин да тоҥор.

Күһүн сир дөйө тоҥо илигинэ, иитэр ордук. Холобур, "тэптиргэ" манна тордуох мастаах буолуохтаах. Ол маһы сиргэ батары астахха эрэ тэптиргэ маһын ыйааһынын уйар. Сир кыратык үрдэ тоҥмут буоллаҕына, кыра луом быһаҕаһа тимири илдьэ сылдьар ордук. Онон тоҥ сири дьөлөн баран маһы саайдахха, мас төлө ыстаммат.

Туһаххытын өрөн оҥорор буоллаххытына, өрүллүбүт туһаҕы, холобур, төгүрүк тиэрмэскэ баайан илдьэ сылдьар ордук буоар, мээнэ иилистэн хаалбат. Сыалгыт: туһах иитиитин түргэтэтии. Туһах иилистэн хаалара, илиигит тоҥоро - барыта туһах иитэр хаачыстыбатын намтатар. Маны сатаабатаххына, күҥҥэ аҕыйах баҕайы туһаҕы куһаҕаннык иитиэххит. Түмүгэр, өтөр туһахха сатаан иҥниэ суоҕа.

Дьэ, ол иһин сылдьаргыт тухары, таҥаскытын-сапкытын, илдьэ сылдьар таһаҕаскытын - барытын учуоттаан сылдьыахтааххыт. Дьиэ - акылаатынан, эһиги - атаххыт таҥаһынан! Атаххыт таҥаһын халыҥ, чэпчэки, олорорго-турарга мэһэйдээбэт, хаар-сыыс киирбэт буолуохтаах.

Хаар түспүтүн кэннэ, туһах аннын, аттынааҕы кытыан үрдүн ыраастыы сылдьыахха. Көтөр хара сиртэн кыра тааһы (куртаҕа ас буһарарыгар көмөлөһөр) булан итигэстээбит буолааччы. Иитиэххит иннинэ көтөр ороҕун кэтээн көрүн. Көтөр хаар түстэҕинэ, сылгы, сүөһү ороҕунан, маһа-ото аҕыйах сиринэн сылдьарын сөбүлүүр. Өтөхтөөх сиргэ иитэр буоллахха, кытыан аттыгар ороххо бэйэтигэр иитэр ордук. Куһаҕана диэн, сороҕор сылгы алдьатааччы.

Тэптиргэ маһын хаппыт тииттэн оҥорор ордук. Оччоҕо иҥнибит көтөр түргэнник өлөр. Үүнэн турары кэрдээт оҥордоххо, токуруйан хаалар. Туһах үрдүнэн кыра да буоллар, мутук уураллар. Бу-көтөр төбөтүн туһахха уктун диэн. Кыра синньигэс мутук буолар. Тэптиргэ эстэригэр көтөр ол маска эриллэн хаалыа суохтаах. Аллараа хааллаҕына, ыт аһылыга буолан хаалыан сөп.

Тэптиргэ маһын үс гыммыт биирин курдугу хаалларан баран, үүнэн турар маска борубулуоханан баайыллар эбэтэр тоһоҕолууллар. Икки буолан сылдьан саайар ордук. Борубулуоханан баайдахха илин - кэлин тардыалаан, көннөрөн биэриэххэ сөп. Сиргэ батары сааллар маһы эрдэтинэ тордуоҕун - борубулуоха туттарын бэлэмнииллэр. Мутуктаах мас көстүбэтэҕинэ, бастаан сүгэнэн суоран баран, быһаҕынан нарылаан бэриллэр.Тыалга байааттаннаан эстэ турбатын диэн, тордуохха борубулуоханан туттарар ордук. Ол эрээри, көтөр иҥнэн баран кыайан эһэрин курдук, мутук төбөтүгэр иҥиннэриллэр.

Көтөр иҥнэн баран, ыйанан турдаҕына, суор-тураах сиэбэтин диэн, аттынааҕы мтуктары ылаттыыгыт. Хамсыы турары сатаан тоҥсуйбаттар. Иҥнибит көтөр балтараа миэтэрэ үөһээ ыйанарын ситиһиэххэ наада. Ол иһин тэптиргэ туһаҕа, көннөрү туһахтааҕар кылгас буолар. Уһун гына бэлэмнэммит туһаҕы иитэн баран, ордугун быһыллар.

Туһаҕы урулуон от быатын (шпагаты) ыһан өрүөххэ сөп. миэтэрэттэн кыратык ордорон баран быһыллар. Түөрт, алта гына сыыйан араарыллар. Ол кэннэ төбөтүн түмүллэр уонна икки буолан утарыта эрийиллэр. Биир кэрчик шпагаттан икки, үс туһах тахсыахтаах. Наһаа синньигэс буоллаҕына көтөр быһар. Соноотоҕуна көтөр көрөр, төбөтүн укпат.

"Төһө уһуннук хатылларый?" диир буоллахха, манныгы кэпсиим. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, кистээн паарта анныгар (уруок кэмигэр) сүүрбэччэ туһаҕы хаппыт түбэлтэлэрбит баара. Түөрт уон биэс мүнүүтэҕэ күҥҥэ иитиэхтээх туһахпыт үс гыммыт биирин курдугу өрөр этибит.

Туһахтыыр баҕа баһыйан, уруок кэнниттэн суумкабытын дьиэбитигэр быраҕаат, ойуурга ойорбут. Киэһэ хараҥаны бүрүммүтүнэн кэлэрбит! Ол кэмнэрбин наһаа да ахтар эбиппин. Сибиэһэй салгын, эрчиллии. Күҥҥэ биэс хас күөлгэ туһахтаах өтөхтөрбүтүгэр сылдьаталыырбыт. Ол сырыыбыт икки хас көс буолара буолуо. Сири дойдуну сатыы, халыҥ хаары хайытан сылайдарбыт да, күн аайы бара турарбыт.Дьиэҕэ киирдэхпитинэ, сирэйбит итийэн, уот аһыйа түһэрэ. Эт-хаан чэбдигириитэ диэн, дьэ, ол баар! Үс буолан санаабытын ситэрэн, сырыыбыт кураанах буолбатаҕына, дьиэбит аанын сэниэлээхтик аһан кирэрбит! Дьэ, бу буолар - айылҕалыын алтыһыы, көҥүл сылдьыы

Бүөтүр Бөтүрүөп балаһата. "Кыым" хаһыат. Алтынньы 18 күнэ 2012 сыл.