Долохоно сахалыы хас да ааттаах: ньалыкта, майааһынньык, нууччалыы наукаҕа киирбит аата боярышник даурский диэн. Даурия долохоното сэбирдэҕэ суох кыстыыр бөдөҥ талах эбэтэр намыһах мас.
Долохоно Саха сирин хотугу кэтирээһинин 66 кыраадыьыгар дылы тайаан сытар өттүгэр, Красноярскай кыраайга, Амур өрүс тардыытыгар тарҕанан үүнэр. Бу сырдыгы сөбүлүүр, курааны син тулуйумтуо талах буолан, орто сииктээх тиит, хатыҥ, сороҕор харыйа ойуур ырааһыйатыгар, саҕатыгар тарҕанар. Өрүс кытылын үрдүк сирин, сыыр хапчаанын күннээх эниэтин сөбүлээн, атын талахтары кытта хойуу иһириккэ табыллан үүнэр, өлгөмнүк астанар.
Долохоно үрдүгэ тыаҕа 0,7-1,5 м, өрүс хочотугар 3-5 м кэриҥэ. Лабаата хараҥа кыһыллыҥы хатырыктаах, уһун сытыы төбөлөөх иннэлээх. Сэбирдэҕэ судургу, кылгас туураттан ытаһалыы кэтирээн тахсар., төбөтүгэр уһуктуу синньиир, 2 кырыытыттан 3-4 салбахтаах, кэтит ньолбоҕор, сыгынньах, сороҕор сэдэх түүлээх. Суончуктуҥу дьукаах сибэккигэ элбэх маҥан сибэкки хойуутук кэрэлээн олорор. Сибэкки тулатиа 5 чааскы сэбирдэхтээх, 5 миаҥан сыстыспатах эминньэхтээх. Тычинката 10, соҕооччуга 1. куоппаһын хаата кыһыллыҥы өҥнөөх. Аһа - уҥуохтуйбут үстүү сиэмэлээх төгүрүк, сороҕор ньолбоҕор, кыһыллыҥы араҕас отон. Отон этэ бурдуктуҥу куураҕас.
Долохоно үнүгэһэ ыам ыйын 10 күнүттэн көппөйөр, сэбирдэҕэ ыам ыйын бүтүүтэ тыллар. Бэс ыйын иккис аҥарыттан саҕалаан, уонча хонук устата сибэккилиир. Атырдьах ыйын бүтэһигэр-балаҕан ыйын саҥатыгар отоно ситэр. Бу кэмҥэ долохоно сэбирдэҕэ саһарар, кытарар. Ити курдук эгэлгэ дьэрэкээн өҥнөөх сэбирдэҕэ балаҕан ыйын 20 күнүгэр дылы турар, онтон сыыйа-баайа түспүтүнэн киирэн барар. Сороҕор алтынньыга дылы сэбирдэҕин тобоҕо бөлкөйгө баар буолар. Долохоно сибэккитин сахсырҕа, лыах о.д.а. үөн-көйүүр куоппаһырдар. Отон уҥуохтуйбут хахтаах сиэмэтин ханнык баҕарар көтөр, ордук чыычаах бииһэ хомуйан сиир. Бу долохоно саҥа сиргэ тарҕанарыгарулахан суолталаах. Сиэмэттэн үүммүт бөокөй силиһинэн тарҕанар, саҥаттан саҥа сири сабардаан барар.
Долохоно эмтээх, киэргэл, ону таһынан аһылыкка туһаныллар үүнээйи диэн киэҥник биллэр. Долохоно бөлкөйө үрдүк, сараҕар буолан элбэх күлүктээх, сэбирдэҕэ оһуор курдук тарҕанан үүнэр, сайыннары-күһүннэри сиэдэрэй симэхтээх чаппарааҕы санатар, үтүмэн элбэх үрүн сибэккитэ, сүүмэҕинэн ситэр кыһыллыҥы - араҕас отоно ойуутун - оһуорун ситэрэн-тупсаран биэрэр. Ол да иһин буолуо, Дьокуускай ыалын сайылыгар долохоно өлгөмнүк үүнэр, силигилии ситэр. Бу олорор сири көҕөрдөргө табыгастаах талах.
Эмкэ үчүгэйдик хатарыллыбыт сибэккитин, сиппит отонун туһаналлар. Отонугар даҕаны, сэбирдэҕэр даҕаны араас органическай аһыыбалар, ол иһигэр ордук элбэх С витамин, флавоноидтар, дубильнай эттиктэр бааллара биллэр. Сүрэх үлэтэ мөлтөөтөҕүнэ, сүрэх ыарыытыттан киһи утуйбат буоллаҕына, хаан баттааһына үрдээтэҕинэ, ыарахан ыарыы кэнниттэн киһи туругун тупсарарга отон уонна сэбирдэх сурадаһынын, оргуйбут уутун иһэрдэллэр. Итинник сурадаһын кардиовалон диэн эмп састаабыгар баар.
Итини тэҥэ долохоно отонун да, сэбирдэҕин да витаминнаах араас утиах, оттон сиппит отонун барыанньа, сироп оҥорорго туһаныахха сөп.
Тимофеев П.А., Иванов Е.И. "Саха сирин отонноох үүнээйилэрэ" Дьокуускай 1994