Ахсынньы – Билгэ ыйа

Бу ыйга үрдүк Айыылартан биирдэстэрэ – Билгэ Хаан чугаһыыр. Кини кэлбит бэлиэтинэн чаҕаан диэн кыл тэрил тыаһа буолар. Сүрүн болҕомто билиигэ ууруллар. Ити иһин өйү күүһүрдэр туом оҥоһҥллар.

Туомҥа Сээркээн Сэһэн суолтата улахан. Кини аата-ахсаана биллибэт остуоруйалаах, чабырҕахтаах, таабырыннаах. Кини итини таһынан күнү-дьылы билгэлиир, үтүө сүбэлэри биэрэр. Өйү эрэйэр, сатабылы сайыннарар хабылык, тыксаан, дуобат курдук оонньуулардаах. Сээркээн-Сэһэн аам-дьаам тымныылардаах ахсынньы ыйга биһиэхэ күүлэйдии кэлэр.

Ахсынньы ыйга төрөөбүттэр

Дьүкээбил уотун суһумун анныгар төрөөбүт биир сиргэ таба олорбот, элбэхтик айанныыр, кэлэр-барар. Саҥаттан саҥаны арыйыан, билиэн-көрүөн баҕарар, өрүүтүн сырдыкка-кэрэҕэ тардыһар. Ис киирбэх, сэргэх дьүһүннээх. Кэнэн соҕус, көнө майгылаах, үтүө санаалаах, сыалын – соругун хайаан да ситиһэр үчүгэйинэн өһөс кытаанах хааннаах. Кини ордук дьону-сэргэни  кытта алтыһар идэҕэ табыллан арыллар. Талааннаах учуутал, чаҕылхай айар үлэһит эбэтэр ытыктанар салайааччы буолар толору кыахтаах.

Ахсынньы ыйга төрөөбүт эр киһи

Дьахтар аймах хараҕын уурар, кэрэхсиир киһитэ. Олоҕор, үлэтигэр-хамнаһыгар тус санаатынан салайтарар, ылсыбыт дьыалатын эргиччи ырытан, толкуйун тобулан эрэ баран толорор. Айылгытын кэспэтэҕинэ, эргиччи ситиһиилээх, дьон-сэргэ кэрэхсиир киһитэ буолар.

Көнө, судургу сүрүннээх буолан, дьиэ кэргэнигэр бэриниилээх, туора күүлэйдиири, араас көлдьүн быһыыны билиммэт.

Ахсынньы ыйга төрөөбүт дьахтар

Бу сиргэ айылҕаттан элбэх дьоҕурдаах төрүүр, майгытынан көнө, сүрдээх үлэһит. Тугу барытын сатыыр, асчыт, иистэнньэҥ, мааны дьиэ бастыҥ хаһаайката.

Дьоҕурун арыйан, күүһүн түмэн, санаатын ууран үлэлээтэҕинэ, кини кыайбатаҕа, ситиспэтэҕэ диэн суох. Дьиэ кэргэнигэр олус бэриниилээх, оҕолорун олус күүскэ таптыыр, кэргэнин тылыттан тахсыбат. Ханнык да түгэҥҥэ кэргэнин өйүүр, мөккүспэт, аахсыбат, хайдах да быһыыланнын, барытын тулуйар. Дьиэтигэр-уотугар этэҥҥэ эрэ буоллун, онтон атын кыһалҕа кинини долгуппат.

Ахсынньы ыйга төрөөбүт оҕо

Кыра сылдьан тумууну аһарбат, кыратык тымныйда да муннун уута сүүрэр, бэрт хаачаайы буолар. Борбуйун көтөҕүүтэ бөҕөтүйэр. Үксүн олорон эрэ оонньуур. Илиитэ имигэс буолар, онон сайыннардахха уран туттуулаах уус тахсыан сөп. Улахан дьон кэпсэтэрин олус кэрэхсээн истэр уонна толкуйдаан бэйэтигэр түмүк оҥостор. Үөрэҕэр үчүгэй, общественнай үлэҕэ эппиэтинэстээх, дьон ортотугар сылдьарын сөбүлүүр.

Ахсынньы ыйга төрөөбүт дьон доруобуйата

Төбө, харах, ньиэрбэ,тыҥа, куртах, оһоҕос ыарыыларыттан сэрэниэн наада.

Эмтээх валериана, манчаары силиһэ, чэмэлиидэ, лоһуор от, ньургуһун туһалаахтар.