Бэс ыйа – Үрүҥ Айыы ыйа

От-мас үп-үрүҥ сүүмэхтэрэ сир үрдүгэр хаар курдук тарҕана көтөр кэмнэрэ Улуу Тунах дэнэр. Улуу Тунах сайыҥҥы күн муҥутаан уһуур кэмигэр буолар. Бу былыргынан бэс ыйын саҕаланыыта.

Улуу тунаҕы сайыҥҥы күн туруутун көрсө тэриллэр тойук ыһыах диэн ааттанар. Бэс ыйыгар Үрүҥ Айыы чугаһаан. Айыы аартыга арыллар. Айыы аартыгын бата  алгыс көтөҕүллэр. Үрүҥ ойуун сиэри ситэрэн, туому толорон этэр алгыһа  дьон үтүө санаатын, дьулуурун түмэн Айыыларга таһаарар. Онно иитиллэн, күүһүрэн, өйгө-сүрэххэ күүс угар, куту-сүрү бөҕөргөтөр. Маны таһынан киһи айылҕаҕа алгыс көмөтүнэн бэйэтин туһаайыытын, тосхолун биэрэр.

Бэс ыйыгар төрөөбүттэр

Хаһаайыстыбаннай, куруутун тугу эмэ хаһаанар түбүктээх. Тыа сиригэр олорор буоллаҕына, дэлэгэйдик оҕуруот аһын үүннэрэр, сүөһү тутар, от – мас үлэтинэн дьарыктанар. Туох баар дууһатын ууран, утуйар уутун умнан туран үлэлиир киһи. Атын киһи дьаһайарын, хамаандалыырын олох сөбүлээбэт.

Туохха барытыгар сэрэхтээхтик сыһыаннаһар, билбэт киһитигэр итэҕэйэн быстыбат. Иирсэри – этиһэри ончу сөбүлээбэт. Айыыларга сүгүрүйэр  күүстээх итэҕэллээх, айыылартан көмүскэллээх. Дьоҥҥохаҕыс сыһыаны, албыны – түөкэйи сөбүлээбэт.

Айылҕаҕа сылдьарын ордорор, отонньут, тэллэйдьит. Көнө, аһыныгас майгылаах. Санаата иэйдэҕинэ, көрдөөх, көрүдьүөстээх. Олоххо сөптөөх суолу тутуһа сатыыр эрээри. Сымнаҕас майгылаах буолан, олох устун дьыл-хонук хайдах салалларынансирдэтэр.

Кыһалҕа тирээтэҕинэ, эрэйи көрөр, хайдах тугу гыныан чопчу билбэт, түргэнник быһааран быстыбат. Ол гынан баранбытааннык да буоллар. Дириҥ өйүнэн хорутан, кэмигэр сөптөөх толкуйга кэлэр.

Бэс ыйыгар төрөөбүт эр дьон

Элэккэй, көрсүө майгылаах. Киһини бэйэтигэр тардар ис киирбэх дьүһүннээх, кэрэ аҥардары абылыыр минньигэс мичээрдээх. Кини ис дууһатынан чиэһинэй, онон тулалыыр дьонуттан истиҥ сыһыаны эрэйэр, хомойдоҕуна аһаран быстыбат, саҥата суохсүрэҕэр тута сылдьар. Бытааннык да буоллар санаабытын толорор.

Кэпсээн-ипсээн, күлэн-үөрэн. Дьону сүрдээҕин бэйэтигэр тардар. Кыыс-дьахтар аймахха ылбаҕай тылынан, ис киирбэх дьүһүнүнэн сөбүлэтэр. Олоҕор хас да тапталы көрсүөн сөп.

Бэс ыйыгар төрөөбүт дьахталлар

Туораттан көрдөххө туохха да наадыйбат, таптал диэни билиммэт, барыны бары көрө – истэ сылдьар курдук. Ис киирбэх дьүһүнүнэн, долгулдьуйа хаамарынан, тырымнас мичээринэн эр киһи сүрэҕин уулларыан сөп. Дьиҥинэн, олус сэмэй, нарын, холку майгылаах, уйан сүрэхтээх. Ис санаатын, туохтан хомойорун, санаарҕыырын ыһа-тоҕо сылдьыбат.  Соҕотох хааларыттан олус куттанар, онтукатын кимиэхэ да биллэрбэт.

Кэргэн таҕыстаҕына ирдэбилэ элбэх, чугас дьонун кэрэҕэ-сырдыкка, ырааска угуйар. Сир дьахтар бэлиэтин дьолун саамай чыпчаалынан дьиэ кэргэн иллээх, туруктаах олоҕо буолар.

Бэс ыйыгар төрөөбүт оҕо

Кыратыттан олоҕу өйдүүр курдук, өйө-санаата сырдык. Барытын болҕомтолоохтук сыныйан көрөн баран биирдэ дьоҥҥо, оҕоҕо чугаһыыр. Улахан киһи тугу гынарын, хайдах туттан-хаптан кэпсэтэрин кэтээн көрө сылдьар. Үөрэҕи бастаан ыараханнык ылынар. Ол гынан баран кыһаллар буолан, түргэнник өрө тахсар. Үчүгэй психолог, айылҕаны, оту-маһы чинчийэн үөрэтэр дьон буолуохтарын сөп.

Бэс ыйыгар төрөөбүт дьон доруобуйата

Үөстэрэ. Куртахтара, оһоҕосторо, төбөлөрө, систэрэ, атахтара моһуоктуон сөп.

Сыһыы куохалаһа, ымыйах, суорат от, уһун сэбирдэхтээх лоһуор, кыһыл собо тыла үүнээйи эмп буолаллар.