Муус устар – Айыыһыт ыйа

Муус устарга киһиэхэ Айыыһыт ордук чугаһыыр кэмэ. Кини баар буолан сиргэ Таптал, Кэрэ үөскээбит, тэнийбит. Айыыһыт илиҥ халлааҥҥа олорор.

Үрүҥ Айыы оҕо кутун биэрдэҕинэ, ону туһааннаах айыллыбыт киһиэхэ Айыыһыт киллэрэр диэн өйдүүллэрэ биһиги өбүгэлэрбит. Уол кутун быһах, биитэр соноҕос гынан, онтон кыыс кутун кыптыый гынан аҕалар эбит.

Айыыһыт – дьиэ кэргэн, таптал айыыта, үөскэтэр айыы. Айыыһыт хайыспыт сиригэр үөрүү олохсуйар. Кини үктэммит сиригэр уйгу-быйаҥ түһэр.

Муус устар ыйга төрөөбүттэр

Бу бэлиэ үөһээттэн ситиһиини тардар бигэ оҥоһуулаах.Туруоруммут сыалын ситиһэр инниттэн тугу да оҥорорун кэрэйбэт. Ол курдук тус бэйэтин интириэһигэр атын дьону сатаан туһанар албастардаах. Көдьүүстээх буолуох киһини хараҕын баайан, санаатын күүһүнэн хам баттаан, тылын ылыннарар ураты дьоҕурдаах. Тоҕоостоох түгэни туһанан, кэпсэтэн-ипсэтэн, күлэн-оонньоон хайа да киһиттэн, хайа да киһиттэн тугу баҕарарын оҥотторон ылыан сөп. Онтон санаата-оноото алдьаннаҕына, тыйыс хаанын киллэрэн, саҥатыттан матан, киһи толлон чугаһаабат киһитэ буолар. Ол эрээри дьэргэлгэн кыыһырбытын – уордайбытын түргэнник аһарар. Дьэргэлгэн бэлиэ уустук, киһи дэбигис өйдөөбөт майгылаах. Биир күн биир санаанан салайтарар, сарсыныгар онтун тосту мэлдьэһэн, олох атыны туойуон сөп. Өһөстөҕүнэ, ким да кини иннин ылбат.Хомойдоҕуна, уһуннук хоргутар.

Дьиҥэр, дьэргэлгэн кубулҕаттаах тас дьиримин анныгар үтүө санаатын, уйан дууһатын, дириҥ өйүн кистэнэ сылдьар. Ис айылгытын бэйэтэ да ситэ өйдөөбөт.Санаатыгар, кытаанах, тыйыс буолуу – кини тас эйгэттэн харысхала.

Дьиэ кэргэнигэр олус бэриниилээх, оҕомсох. Харчыны, баайы-дуолу сэргиир эрээри, дьаныһан туран эккирэппэт.Айыылартан көмүскэллээх курдук сананар.Быйаҥ диэн үөһээттэн бэриллэр диэн бигэ эрэллээх, онон салайтаран үксүлэрэ орто баайыынан этэҥҥэ олороллор.Үлэҕэ күүстэрин харыстаабаттар, тулуурдаахтар, туох да харгыска хаайтарбаттар.Ол түмүгэр хайаан да чиэскэ-бочуокка тиксэллэр, ааттара ааттанар.

Муус устарга төрөөбүт эр дьон

Өһөс, хадаар соҕус майгылаах, билбэт киһи толло көрөр кытаанах, тыйыс дьүһүннээх. Кини, оҕуруктаах өйдөөх буолан, туох да албыҥҥа киирэн биэрбэт, төттөрүтүн, атыттары сыыһа-халты үктэтэн, онно-манна кыбытан, уган биэриэн сөп.

Айылҕаттан байанайдаах булчут. Күүскэ таптаан ыал буоллаҕына, дьиэ кэргэнигэр истиҥ, сылаас сыһыаннаах, наһаа бэриниилээх. Оттон таптала суох холбостоҕуна, сыһыана тымныы, хаҕыс буолар.

Муус устар ыйга төрөөбүт дьахталлар

Кытаанах көрүҥнээх, тымныы кырасыабай.Тастан көрдөххө, бэйэтин билиммит курдук туттар, ол бэйэтин көмүскэнэр дьүһүнэ. Мээнэ киһини бэйэтигэр чугаһаппат, бастатан туран, билсэр киһитин эргиччи ырытар, сыымайдыыр, ол кэннэ санаатын иһинэн ылыннаҕына, истиҥ, элэккэй сыһыаны олохтуур. Үчүгэйэ диэн, итэҕэйдэҕинэ, эрэннэҕинэ, олус бэриниилээх дьүөгэ. Өһөс буолан, туох баар кыһалҕаны кыайар. Бэйэтин харыстаммакка, харса суох үлэлээн, ситиһиилээх буолар.

Дьиэ кэргэнин олоҕор хайдах да кыһалҕа үөскээтэҕинэ, туруулаһан, үтүө өттүгэр уларыта сатыыр. Тапталга бэриниилээх эрээри, хомойдоҕуна, хоргуттаҕына, бэйэтин уларыта сатаан, туора хаамыан сөп.