Олунньу – Одун ыйа

Олунньу диэн – онус ый. Уон – бүтүү бэлиэтэ. Түҥ өдөбүлүнэн – олунньу төгүрүк сыл тиһэх ыйа. Төгүрүк сыл хараҥа, тымныы аҥаара – эргэ дьыл бүтэр. Олунньу 11 күнүгэр  былыргылар Ынах таҥарата диэни бэлиэтииллэрэ. Олунньу 12 күнүгэр дьыл оҕуһун биир муоһа тостор. Олунньу 24 күнүгэр иккис муоһа туллар

.Айыы үөрэҕэ этэринэн, олунньуга Одун чугаһыыр. Одун ахсыс халлаан айыыта буолар. Кини орто дойду буор кута буолар. Одун – төрүт буор  кут. Халлаан эттиктэрин, киһи бодотун Одун үөскэппит. Одун Хаан Дьылҕа Хаан курдук дьылҕаны оҥорор эбит. Уратылара: Дьылҕа хаан суолтата – билиини таһаарыы, оттон Одун дьылҕа дьиннээҕин оҥорор.

Олунньу ыйга төрөөбүттэр

Силлиэ ыйыгар төрөөбүт амарах майгылаах, күүстээх санаалаах, дьонун – сэргэтин иннигэр ис  сүрэҕиттэн бэринэн туран туруулаһар. Үлэтигэр эппиэтинэстээх, кыһамньылаах. Эппит тылыгар хайаан да турар.

Сыал-сорук туруорунан, үтүмэнник үлэлээн, сорох силлиэ куттаах дьон үлүскэнник байаллар, атыттар Дьылҕа хаан тугу ууммутунан дуоһуйаллар. Бытархай сыыһалара-халтылара элбэх, онтон санаалара түспэт. Өһүргэстэр эрээри, кыыһырбыт-абарбыт уохтарын түргэнник аһараллар. Ханнык да түгэҥҥэ  бэйэлэрин киэптэрин ыһыктыбаттар. Дьону кытта үөрэ-көтө алтыһаллар, сэлэһэллэр, кырдьаҕаска, кыаммакка халыҥ хахха буолаллар. Тугу эмэ ырыталларын. Күлэллэрин-үөрэллэрин сөбүлүүллэр.

Силлиэлэр эппиэтинэстэн куттаммат буоланнар, салайар үлэҕэ дьоҕурдаахтар. Киэбирбэккэ, бардамсыйбакка, этиһиини-айдааны таһаарбакка, хас биирдии киһи санаатын табан, түмэн, бэрт муударайдык дьаһайаллар. Иннилэрин диэки харса суох баран иһэр дьон.

Тапталга, дьиэ кэргэҥҥэ өйдөһүү, өйөһүү баарын ирдииллэр. Кэлэйдэхтэринэ букатыннаахтык арахсаллар, кэннилэрин эргийэн көрбөттөр, төттөрү төннүбэттэр.

Олунньу ыйга төрөөбүт эр киһи

Олунньу ыйтан оҥоһуулаах киһи, ураты эйгэлээх буолан, эмискэ майгыта – сигилитэ тосту уларыйан, холустук хамсанан, төттөрүтүн саҥаран, тулалыыр дьонун соһутуон, тэйитиэн сөп. Ардыгар тыал курдук сүрдээх халбаҥ буолан ылар. Кини куруутун үөрэ-көтө сылдьар курдук туттар эрээри, дьиҥ ис туругун. Бүөм санаатын кимиэхэ да арыйбат. Күүстээх санаалаах силлиэ ханнык баҕарар кыһалҕаттан, сөптөөх толкуйу тобула охсон, түргэнник тахсар. Харчы диэни эккирэппэт, айаҕар тиийэринэн сөп буолар.

Олунньу ыйга төрөөбүт дьахталлар

Дириҥ өйдөөх, күүстээх санаалаах, ардыгар сыыһа-халты да хамсаннар, сөптөөхтүк быһаарынан, туппут суолуттан туораабат. Элэккэй, үөрүнньэҥ, элбэх саҥалаах эрээри, тугу эмэ толкуйдуур кэмигэр санаатыгар ылларан, саҥата суох барар.

Атын дьахталлартан уратыта – таҥаһа – саба. Олус маанытык, ис киирбэхтик эбэтэр төттөрүтүн киһи сонньуйар гына олуонатык таҥнар.

Ханнык баҕарар идэни толору баһылыыр дьоҕурдаах,  үлэтигэр тоҕоостоох түгэн көһүннэҕинэ, хайа баҕарар үрдүк таһымҥа тахсыан сөп, сыалын – соругун ситиһэр туһуттан туохтан да иҥнибэт.

Кэргэнигэр, урууларыгар-аймахтарыгар бэриниилээх. Минньигэс астаах үчүгэй хаһаайка. Чугастык саныыр киһититтэн кэлэйдэҕинэ, туох да иһин бырастыы гыммат. Хаста да кэргэн тахсыан сөп эрээри, бэйэтин аналын көрүстэҕинэ, атыттарга аралдьыйбат.

Саха ыалын халандаара - 2012