Олох

Олох диэн - тыын баар буолуута ааттанар. Аан дойду барыта тыыҥҥа уйдаран турар: Үөһээ дойду Айыы тоҕус халлаана - үрүҥ тыыҥҥа; Орто дойду тыына - харыһыктаах хара тыыҥҥа; Аллаара дойду - куһаҕан тыыҥҥа. Бу дойдулар көстөр уонна көстүбэт чараас эйгэлэргэ араас таһымнаах, тус-туһунан кэмнээх-кээмэйдээх буолан, тус туспа тыынынан туолан турар. Аан дойду анала - көстөрү көрдөрүүнэн, бииллэри биллэриинэн эрэ муҥурдаммат.

Олох сыала тугуй? Үөрүйэх мунньуллан истэҕин аайы, тыын тустаах аналынан эбии үүнүүтэ, ситиитэ.

Киһи орто дойдуга тыыннааҕын тухары олорор. Кэм кэрдии кэллэҕинэ тыын быстар уонна атын эйгэҕэ көһөр эбэтэр атын таһымҥа, атын кэрдиискэ хаттаан эргиллэн кэлэр.

Олох түптээх уонна түбэ суох буолар. Түп диэн бигэ төрүттээх буолуута ааттанар.

Түптээх олох. Киһи бэйэтин кыаҕынан олоруохтаах. Ол аата сатыыр дьарыгынан, сөбүлүүр идэтинэн олоҕун оҥостуохтаах. Биир сиргэ-уокка, чопчу дойдуга тохтоон, онно тэнийэн, ууһаан иһиэхтээх.

Түбэ суох олох. Киһи идэтэ, дьарыга, олорор сирэ-уота суох мээнэ сылдьар буоллаҕына, бигэ төрүтэ суох буолар.

Ыйаах

Көстөр чиҥ айылҕаҕа тыын хамсыыр, эргийэр төрүттээх. Ол төрүтэ диэн тыын хамсыыр кэмэ-кэрдиитэ, таһыма, кээмэйэ буолар. Бу төрүт көстүбэт чараас айылҕаҕа баар. Ону Айыы Таҥара эбэтэр Чыҥыс Хаан ыйааҕа, ыйыыта - кэрдиитэ дииллэр. Ыйаах киһи оҥоһуутугар, таҥхатыгар, дьылҕатыгар, төлкөтүгэр туттарыллан сылдьар.

Оҥоһуу ыйааҕа. Көннөрү харахха көстөр, көннөрү билиигэ биллэр ыйааҕы оҥоһуу диибит. Оҥоһуу үс туруктаах: үрдүк оҥоһуу, орто оҥоһуу уонна быстах оҥоһуу. Онон кини үс ыйаахтаах. Оҥоһуу төһө өр сылдьыахтааҕа, баар буолуохтааҕа көстүбэт дириҥ айылҕаттан ити курдук ыйыллан сылдьар. Киһи орто дойдуга оҥоһуллан кэлэр. Хас биирдии киһи оҥоһуута тус туруктаах уонна тус ыйаахтаах.

Танха ыйааҕа. ОЛҥоһуу аан дойдуттан үс дойдуга туруктаах ыйааҕынан ананан түһүүтэ - таҥха дэнэр. Таҥха үс биһиктээх. Алларааҥҥы биһик - аллараа дойду аналлаах. Ортоку биһик - орто дойдуга. Үөһээҥҥи биһик - үөһээ дойдуга. Балар тус-туһунан ыйаахтаахтар. Киһи таҥхата ханнык биһиктэн ыйаахтааҕа олоҕу олоруу ис хоһоонугар дьайар.

Дьылҕа ыйааҕа. Киһи ыыйааҕа диэн үс дойду айылҕатыгар суруллубут суол буолар. Киһи тыыннаах кэмигэр көстөр айылҕаҕа тугу гыммыта, санаабыта, оҥорбута үс дойду чараас айылҕатыгар суруллан иһэр. Бу суруллубут барыта киһи тыына хаттаан тиллиитигэр хос көбөн тахсар. Ити көбөн тахсыбыт барыта урут тугу гыммыккыттан ыйдарыылаах буолар.

Төлкө ыйааҕа. Үөһээҥҥи биһиктэн туттарыылаахтар хаттаан төрөөһүннэрэ төлкө дэнэр. Маны реанкарнация диэн өйдүүбүт. Киһи сиргэ төлкө буолан төрөөһүнэ эмиэ тус туспа ыйаахтаах.

Киһи өлөр ыйааҕа бу үөһэ ахтыллыбыт ыйаахтартан тутулуктаах.

Дьокуускай, Бичик 2009 . Дабыл.