Мин өйдүүрбүнэн, таайым Дьаакып орто уҥуохтаах, толору эттээх-сииннээх, төгүрүк мэлтэгэр сирэйдээх, тура сылдьар дороххой маҥан баттахтаах оҕонньор этэ. Эдэригэр сыгынньахтаннаҕына, быччыҥа тириитигэр баппакка тиирэ тэбэ сылдьар курдук толоос көстүүлээх эбит. Оччолорго холкуоска от охсуу нуормата 7 суотай буолара. Дьаакып ходуһаҕа күн үөһэ ойбутун кэннэ киирэн баран, түөртүүр ыам саҕана тахсара. Биригэдьиир ону “сүгүн үлэлээбэт быһыылаах” диэн, кээмэйдээн көрдөҕүнэ, лоп курдук биир гаа баар буолар эбит. Ол эбэтэр таайым күн аайы биирдии гааны күн чээрэтигэр эрэ охсор. Оттууругар хотуурун төрүт оҥостубат идэлээҕин кэпсииллэрэ. Сытыылаабат да, таптайбат да үһү. Ол иһин, сыппах хотуулаах буоллун диэн, угун ыбыс-ыарахан киил маһынан оҥостор эбит.

 

Биирдэ куобахтыы сылдьан, дьээбэлэнэн, сүүрбэ биэс куобаҕы сүгэн баран, Хара ¥өт аатырар улахан андытын дурдатын үрдүнэн бүдүрүйэн көрбөккө ааспыт. Кырдьык, таайым улахан дьээбэлээх киһи эбит. Кыһын ахсынньы-тохсунньу бытарҕан тымныытыгар тэйиччи ыалларыгар атах сыгынньах, баккынан эрэ сүүрэн тиийэн баран, оһох холумтаныгар биирдэ дьирэс гына түһэн, эмээхситтэри өмүрдэн күлэрэ-үөрэрэ үһү.

 

Аҕам кэпсииринэн, Дьаакып хаста да ыһыахха тустан бастаабыт. Биирдэ сааһыран баран Мэҥэ Хаҥаласка биир уолу кытта тустубут. Туста киирээри туран Дьаакып уолугар “эдэриҥ бэрт, тустумуох” дии сатаабыт да, анарааҥҥыта буолумматах. Онтон кыйаханан, Дьаакып уолу холуоккалыы ыбылы тутан баран, ытыһын тилэҕинэн сүүскэ охсон түһэрбит. Уол муннун хаана ыһыллыбытынан олоро түспүтэ үһү. Дьаакып ону “тустуу ухханыгар ылларан, хаарыан уолу куһаҕаннык охторбутум” диэн кэмсинэрэ үһү.

 

Дьаакыбы хоту булка, балыкка ыыппыттар. Таас чох хостооһунугар эмиэ үлэлээбит. Кини онно өр уччуйа сылдьан баран, дойдутугар хойут төннүбүтэ. Ол сылдьан 25 бууттаах дьаакыры көтөхпүтүн кэпсииллэрэ. Хоту таһаҕас курууһугар сылдьан биир тоҥ күүстээх нууччаны кытта күөн көрсүбүтүн кэпсиирэ. Борохуот синньигэс тыраабынан кууллаах бурдугу таһа сылдьыбыттар. Ол киһитэ Дьаакып сүгэһэрдээх истэҕинэ соруйан тырааптан сууллараары аспыт. Хата, Дьаакып бэлэм иһэр буолан охтубатах. Анарааҥҥы киһи кинини кытта күүс холоһордуу былааннанан сылдьарын эрдэттэн билэр эбит. Иккис көрсүһүүлэригэр аны Дьаакып киһитин өттүгүнэн аспыт. Ол киһитэ кууллары бэйэлэри аллара таҥхалайдана турбута үһү.

 

Оҕо сылдьан биирдэ дьиэбэр кэлбиппэр, дьонум билбэт оҕонньорбун кытта чэйдии олороллор. Оҕонньор аҕабар хараҕынан имнэнэн баран: “Дьэ, Дьөгүөр, кырыйдым, күүстээх-уохтаах эдэр саас ааста...” – диэн кэпсии олордо. Ону истэн, мин ол күүс ханна барарын ыйыттым. Дьаакып оҕонньор дьээбэтэ табыллан, улаханнык үөрдэ уонна: “Дьэ, уолбар ону кэпсээри оҥостубутум, хата, бэйэҥ ыйыттыҥ. Хоту Муустаах байҕалтан кэлэн баран, күүспүн Мээндийэ эбэбит бэһигэр ыйаан хааллардым. Ону улааттаххына, эн ылыаҥ”, – диэтэ. Маны истэн наһаа үөрдүм, бэлэм ыйанан турар күүһү ылан эрэр курдук сананным.

 

Таайым кырдьан да баран оннук дьээбэ этэ. Оттон кини эппитин курдук, кини күүһэ-күдэҕэ билигин сыдьааннарыгар салҕанар.

 

Дьаакып быраата Николай Биэскин, Егор Догдооноп кэпсииллэринэн, убайынааҕар өссө ордук бэйэтин көрүҥэр баппат күүстээх эбитэ үһү. Уҥуоҕунан Дьаакыптан кыра, күүстээх көрүҥнээҕэ, аҕыйах саҥалаах киһи этэ. Мин өйдүүрбүнэн, халыҥ суон моойдоох, онтукатын мээнэ билиннэрбэт, көрсүө-сэмэй, ыһа-тоҕо сылдьыбат. 1900-1943 сс.

 

Н.Е. КРИВОШАПКИН-Эһээ Ньукулай, СӨ норуот хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ, Чурапчы улууһун Болтоҥо нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо.

"Кыым" хаһыат (http://www.kyym.ru) №20 2016.05.26