Биирдэ от үлэтин быдан иннинэ Буолдьай тойонугар Уйбаан суруксукка тиийэн:

 

   – Тойонуом, чэйинэн, табаҕынан быстыы буолла, окко үлэлиир саҕана аахсыахпыт буоллаҕа, иэһээ, – диэбит. Онуоха тойоно хап-сабар:

 

   – Эйигин атаҕынан да бэркэ кыанар оҕо диэн сураҕы истэбин, оонньоон көрдөр эрэ, ол кэнниттэн кэпсэтиэхпит, – диэбит. Итиниэхэ Өлөксөй сөбүлүү истибэтэх курдук туттан турбахтаан баран: “Чэ, буоллун даҕаны”, – диэбит. Буолдьай бүтэй баҕанатыттан баҕанатыгар диэри таҥастыын лэбиргэччи кылыйан көрдөрбүт. Аны үс үүт бүтэйи иннинэн, кэннинэн көтөн көрдөрбүт. Суруксут:

 

   – Дьэ, кырдьык, Өлөксөй, атаххынан чахчы кыанар киһи эбиккин, – диэн хайҕаабыт, итиэннэ баайыы аҥаары чаркааскай сэбирдэх табаҕы, биир чэйи биэрбит.

 

   Баатаҕайга Үчүгэй Үрэххэ биирдэ окко киирии саҕана буолбут ыһыахха Өлөксөйдөөх хаһыа да буолан күүлэйдии, көрө-истэ тиийбиттэр. Көр-нар, кымыс иһии кэнниттэн илии-атах оонньуута буолбут. Эҥинэ бэйэлээхтэр кылыйан кыыраҥнаппыттар. Кылыылара дьээбэлээх эбит. Бүтэһик туоска буурдаан ойууга икки мастаах хатай бүтэйи үрдүнэн көтүллүөхтээх эбит. Туоһу хас да киһи аһарбыт. “Уһун күөллээр, холонон көрөр киһилээххит буолаарай?” – диэн олохтоохтор тыл бырахпыттар. Икки кырдьаҕас Өлөксөйгө кэлэн:

 

   – Ньукуус Лыыккын оҕото Өлөксөй, баар эбиккин дуу, атаххынан ханнык эрэ сураҕыҥ иһиллэр. Ыччаппыт, кырдьаҕас дьонуҥ тылын ылынан, оонньоон көрдөрөн бар, – диэн көрдөспүттэр. Онуоха бииргэ кэлбит доҕоро Лыткин Николай Яковлевич-Муоха Ньукулайа тута сөрөөн:

 

   – Чэ, бачча көрү-нары көрбүччэ, боруобалаан көр, – диэбит. Өлөксөй ойон кэлэн, тас таҥастыын-этэрбэстиин бэрт чэпчэкитик кылыйан, дьон туоһугар оруобуна тиийбит. Кини хаһан да киһи туоһун аһара түспэт идэлээҕэ үһү.

 

   Кырдьаҕас өтөх сонуогар дьаарысса сиэмэни быһарга тойонноро соруйбут. Өлөксөй Чокуойдуун сиэмэ быһыытыгар үлэлээбиттэр. Биир киэһэ Буолдьай сиэрпэтин солооһуҥҥа батары охсон баран, умнан, оннук хаалларан кэбиспит. Сарсыарда кэлбиттэрэ – Уйбаан Сүөдэрэбис соҕурууттан атыылаһан кэлбит Туомускай Биэтэ сиэрпэҕэ атыллан өлөөрү сытар эбит. Тойонноруттан куттанан, Уйбааннаах ону кистииргэ быһаарыммыттар. Ойуурга маска атыллан өлбүт курдук оҥорорго сүбэлэспиттэр. Бөҕө Буолдьай сиэрдийэтээҕэр суон маһы булан аҕалбыт. Өтүүнэн өлө сытар биэ түөрт атаҕын холбуу тардан, түүрэ кэлгийбиттэр. Маһы өлүк ортотунан туора, иккилии атаҕы икки ардынан угаат: “Чэ, Чокуой, өрө үтэн көмөлөһөөр эрэ”, – диэн баран, Буолдьай маһын аҥаар өттүттэн сүкпүтүнэн барар. Биэни сүгэн туруутугар кыратык сүһүөҕэ хамсаабыт. Чокуой Өлөксөйгө сонуок илин аанын аһан биэрбит. Буолдьай биэни ортоку өтөх кэтэҕинээҕи ойуурга киллэрэн, ырааһыйаҕа бырахпыт. Быһа холуйан бу биэ отуттан тахса буут ыйааһыннаах буолуон сөп.

 

   Буолдьай Уһун Күөлтэн түөрт биэрэстэлээх Укча диэн сиргэ олороро. Охонооһой Куоһаҕаска, Төбүрүөҥҥэ уонна Укчаҕа барар суоллар быһа охсуһар сирдэригэр үс суон көҥдөйдөөх тииттэр турбуттар. От үлэтэ бүтүүтэ, күһүөрү эбит. Арай, түөртүүр ыам саҕана Буолдьай Укчатыгар баран истэҕинэ, ити тииттэри ааһаатын кытта, кэнниттэн үрдүгэр киһи саба түспүт. Бөҕө Буолдьай көрдөҕүнэ, төбөтө суох, хара бараан, бүтүннүү түү үллэйэ сытыйбыт киһи кинини мадьыктаабытынан барбыт. Харса суох хачыгыраспыттар, тардыалаһыы, анньыһыы сүрдэммит. Төһө өр тустубуттара биллибэт. Арай Буолдьай булгу сөрөтөн аттыы түһэн эрэрин өйдөөн хаалбыт. Ол аттыы түһүнээт, түү күтүр мэлис гынан хаалбыт. Буолдьай өйдөнөн хараҥа буолуута дьиэтигэр тиийбит. Ити күнтэн ылата хаҥас көхсүн хараҕынан тобулу тардан ыалдьар буолбут. Икки сыл быһа аалларан, ыалдьа сылдьыбыт, үһүс сылыгар олох сытан баран устунунан өлбүт. Өлүөн иннинэ ол үс суон тиити сирэйдии суоран баран, барытын кириэс охсон кэбиспит. Ол кэннэ дьонугар: “Хаһан да манан киэһэ хараҥаҕа сылдьыбат буолуҥ”, – диэбит.

 

   Бу суруллубуту кэлин Бөҕө Буолдьайга күтүөт буолбут Николай Иванович Копырин-Чокуой кэпсээбитэ. Лыткын Алексей Николаевич-Бөҕө Буолдьай 1934 сыллаахха сөтөл буолан өлбүт.

 

Петр ЖИРКОВ, Иннокентий ПРУДЕЦКАЙ. "Кыым" хаһыат. (http://www.kyym.ru) №21 2016.06.02