Мин аҕам Тимофей Павлович Атласов бииргэ төрөөбүт эдьиийэ Маарыйа 18 саастааҕар ыстаадаҕа сылдьан эмискэ сүтэн хаалбыт. Ол кэннэ, биир сыл эрэ буолан баран төннүбүт. Таҥаһа барыта чубуку имитиллибит тириитэ эбит. Булатми (ис) таҥаһа эҥин букатын да суоҕа үһү. Хантан кэлбитин, сылы быһа ханна сылдьыбытын, тугу гыммытын ыйыталаһа сатаан кэбиспиттэр да, бастаан утаа, тугу да кэпсээбэтэх. Наар тугу эрэ иһиллии, кэтэнэ сылдьар курдук туттар эбит. Нэдиэлэ курдук сылдьыбытын кэннэ, дьоно саҥа таҥас тигэн таҥыннарбыттар.

 

Биирдэ кыыстара уу баһа тахсан баран эмиэ сүтэн хаалбыт. Дьоно, аймахтара бары түмсэн көрдүү сатаабыттар да, булбатахтар. Ол гынан баран, кырдьаҕастар кыыстара өлбөтөҕүн, ханна эрэ чугас сылдьарын сэрэйэллэрэ үһү. Иккис сылыгар кыыстара дьонугар хат буолан төннөн кэлбит. Бу сырыытыгар туох да кэтэмэҕэйдээһинэ суох “киһилээхпин, кини наар хайаҕа сылдьар, хайа хаспахтарыгар олоробут” диэн кэпсээбит. Аҕата: “Хайа муҥун тымныы хайа хаспахтарынан сылдьыаххытый? Дьон дьон курдук манна кэлэн олоруоххутун”, – диэн ыҥырбытыгар, кыыһа сөбүлэспэтэх. Кини кэпсээбитинэн, ол киһитэ наар сиикэй этинэн аһылыктанар. Оттон кыыс хататтаах сылдьар буолан, эти уокка үтэн сиир, кэлин киһитин эмиэ буспут эти сииргэ үөрэппит.

 

Ол курдук, кыыс үс сылы быһа бара-кэлэ сылдьыбыт. Били киһитэ чугас үөмэн кэлэн иһиирдэ да, барсан хаалар эбит. Дьоно кинини кытта тахсыһан “күтүөттэрин” көрөөрү, олорор сирдэригэр барса сылдьаары гыннахтарына, кыыстара бобон кэбиһэр. “Кутталлаах киһи, тугу баҕарар гыныан сөп” диэн. Кыыс киниэхэ тиийдэ да, киһитэ санныгар олордон баран, тыал курдук түргэнинэн элэс гынан хаалар. Били хат буолбутун, аҕыйах ыйдааҕар куоттарбыт. Ону били хаспахха олорор киһитэ наһаа улаханнык аһыйбыта үһү. Ол оҕотун бэйэтэ ытаан-соҥоон харайбыт.

 

Эһэм оҕонньор биирдэ бэрт сэрэҕинэн “күтүөтүн” чуҥнаан көрбүтэ, эдэркээн бэйэлээх, сырдык хааннаах, улахан уҥуохтаах, уһун баттахтаах уолан киһи эбитэ үһү.

 

¥һүс сылыгар дьахтар дьонугар төннөн кэлэн баран, “киһим уруккуттан өстөөҕүн кытта болдьоһон баран, ол үлэхтээх сиригэр охсуһа-өлөрсө барда, “үс сылынан кэлбэтэхпинэ, эн босхолоноҕун” диэтэ” диэн кэпсээбит. Ол кэнниттэн хайа киһитэ букатыннаахтык сүтэн хаалбыт. Кэлин кинини ким да көрбүт сураҕа иһиллибэт.

 

Маннык хайа хаспаҕар олохтоох дьону былыр эбээннэр “һээйэк, һээйэктэр” диэн ааттыыллара. Кэлин эдьиийим Мария Павловна Чириков Христофор диэн саха киһитигэр кэргэн тахсыбыта да, оҕоломмотохтор.

 

Биһиги урут Догдо үрэҕин устун көһө сылдьыбыппыт. Маарыйа лаппа сааһыран да баран уучахтаах, икки сэтии табалаах Муоманан, Тополинайынан баран хаалар идэлээх эбит этэ. Ол курдук сири-дойдуну кэрийэн балтараалыы ый сүтэн хаалар идэлээҕэ. Саамай болбукталаах сиргэ табаларын баайталаан баран, ортолоругар киирэн утуйан хаалар эбит этэ. Ол сылдьарын тухары мэлдьи онтон-мантан булан дьонугар кэһиилээх, илии тутуурдаах кэлэрэ. Бэйэтэ сырдык сэбэрэлээх, ис киирбэх дьүһүннээх дьахтар этэ. Дьон кини туохтан да куттамматыттан, сылдьар ыыра киэҥиттэн, сырыыны кыайарыттан бэркиһииллэрэ, сөҕөллөрө. Сорох дьон киниттэн “һээйэккэ ойох буола сылдьыбыт дьахтар” диэн куттаналлара, туора тутталлара. Мария Павловна бу сиртэн 83 сааһыгар барбыта.

 

Лина ЧИЧИГИНАРОВА-Догдо Асатканни, РФ Суруналыыстарын сойууһун чилиэнэ, Дьокуускай. "Кыым" хаһыат. (http://www.kyym.ru) №40 2016.10.13