Бу аймахха Дьаакып диэн тоҥ маһы тосту тардар, хатан маһы хайыта тыытар тоҥ күүстээх киһи төрөөн чугас эргин биллибит-көстүбүт. Олус улахан уҥуохтаах, халҕан саҕа көҕүстээх, төҥкөччү туттан баран сүгүллэҥнээн хаамар, хааннааҕынан хаһылыччы көрбүт харахтаах, уоспалаабыт логлоруттаҕас сирэйдээх, сиикэй тыҥаны сыһыарбыт курдук балларыттаҕас уостаах, омурдун толору одьоҕор тиистээх, дорҕоонноох куоластаах, киһи эрэ толло, кыраҕыйа көрөр сүөргү сэбэрэлээх киһи эбит.

 

Биир саас күтүөтэ Күөрээҥки быа түспэтэх хаҥыл атын Дьаакыпка айааһата аҕалбыт. Дьаакып ат таһыгар дьону кытта кэпсэтэ турдаҕына, ат түүрүллэ түһэн баран атахха тэбэн саайбыт. Дьаакып олус соһуйан, кыйаханан, аты хардары ойоҕоско кибилиннэрбит. Хаҥыл ат тута хоолдьугун тэлгэнэ түспүт, аҕыйахта сурдурҕаат, өлөн хаалбыт. Дьаакып “һы, өллөҕө тугун кэбирэҕэй?” диэн улаханнык соһуйбут.

 

Биирдэ Дьаакыптаах байтаһын биэлэрин балаҕаннарыгар өлөрөн астаабыттар. Ол кэннэ оҕонньор уолаттарынан от тиэйэр балтарык маһы киллэртэрэн баран, илиитин көхөлүү тутан турбут. Уолаттара балтарык мас икки баһыгар байтаһын биэ этин барытын оргуһахтыы иилэн биэрбиттэр. Эмээхсинэ “бу оҕонньор киһиргээн тугун эрэ эчэтэрэ буолуо?” диэн айманарыгар кыһаллыбакка, “сарсын өлбөт буоллахпына, таһаараа инибин” дии-дии оҕонньоро, балтарык маһы хаачыгыраппытынан, эти барытын таһырдьа ыадалытан таһааран кэбиспит.

 

Биир күһүн быраата уон бууттаах хааһахха куонда бурдук туорааҕын тиэйэн аҕалан, дьиэҕэ киллэрээри көмө дьону күүтэн турбут. Ол турдаҕына Дьаакып түбэһэ кэлэн, хаҥас илиитинэн куул тиһилигиттэн ылан баран, ааны тэлэйэ баттаат, дьиэ ортотугар кыыраппыт. Биир күһүн тоҥокко көлүнэр оҕуһа өттүгүн эчэтэн дугуммат буолбутугар, анныгар киирэн баран сүгэн уулата киллэрбитин түүн эмээхсинэ таба көрөн улаханнык соһуйбут.

 

Кырдьарын саҕана, “төһө эмэ бүтүн күүстээх эрээри, аҕам бокуонньук “күүскүн дьоҥҥо көрдөрүмэ, киһи тыла – ох, быһа этэн кэбиһиэхтэрэ” диирин ылынан, кэнэҕэс ыччакка кэпсээн буолар тугу да оҥорбокко хааллаҕым” диэн муҥатыйар буолбут. Арай, “кэлин бар дьонум көрөн санаатын” диэн, биир сонос хатыҥы сыандыра курдук чороччу эрийэн кэбиспитэ үһү. Билигин 80-ча саастаах кырдьаҕастар ол хатыҥы урут эдэр сылдьан көрөллөрө үһү. Ол мастара кэлин суох буолан хаалбыт. Кэмигэр өйдөөбүт буоллар, бөһүөлэккэ киллэрэн өйдөбүнньүк оҥостуох хааллаҕа.

 

Бу Дьаакып айбыт аҕата туох да күүһэ суох, ону ааһан мөлтөх киһи эбит. Оттон ийэтэ Дьүлэй нэһилиэгиттэн төрүттээх, хаар эбэ курдук толуу дьүһүннээх, олус күүстээх дьахтара үһү. Бу дьахтар эрин сирэн, мыынан, биирдэ дойдутугар күрээбит. Ол иһэн аара Наммара үрэх хара тыатыттан ыла халааннаан турдаҕына, кэһэн туораары этэрбэһин уста олордоҕуна, иһигэр ходьох гыныар диэри оҕо хамсаабыт. Хат буолбутун онно эрэ кэлэн билбит. Ити кэннэ ханна барыай, эригэр төннөргө күһэллибит. Онтон Дьаакып төрөөбүт. Ийэтэ кэлин сыһыйан, эриттэн утуу-субуу хас да оҕоломмут.

 

Дьаакып Илин Бырыылаах балаҕаныгар баар холкуос кэнсэлээрийэтигэр остуорастыы олорон өлөр охтуутун охтубут. £лүөн иннинэ түлэкэдийэн “хара тыа адьырҕалара киирэн тыыннаахтыы сиэри гыннылар, абырааҥ, өрүһүйүҥ!” дии-дии быһаҕынан далбаатанар идэлэммит. Биирдэ эмиэ оннук тэлэкэчийэ сырыттаҕына, “аны быһаҕынан дьону дэҥниэ” диэн 5 эр бэрдэ төгүрүк остуолу умса тутан, ол сирэйинэн сиргэ хам баттаан туран быһаҕын былдьыы сатаабыттар. Дуолан мөхсүүнү тулуйбакка, остуолларын сирэйэ ортотунан хайа баран хаалбыт. Ол түүн Дьаакып Боппуоп сырдык тыына быстан хоммут.

 

Кини удьуоруттан элбэх ыччат баар. Баҕар, биир эмэ көлүөнэҕэ бүтүн күүстээх Дьаакып Боппуоп эргиллэн төрүө диэн эрэнэбит.

 

Дмитрий СОБАКИН, тыыл, үлэ бэтэрээнэ, Дьокуускай. "Кыым" хаһыат. (http://www.kyym.ru) №42 2016.10.27