Кини күүһүн-күдэҕин туһунан ааспыт 20-с үйэ 60-с сылларыгар диэри кырдьаҕастар сэһэн оҥостоллоро. Олус улахан уҥуохтаах, толору эттээх-сииннээх киһи эбит. Холобур, мин эһэм Н.Е. Горохов-Дьаҕараабыс Ньукулай Моолльоору кыра оҕо сылдьан көрбүтүн, Моолльоор сүүрэлии сылдьар былчыҥнаах илиилээҕин, бобута баайталаабыт курдук модороон окумаллааҕын сөҕөн кэпсиирэ. Кинини күүһүн-күдэҕин иһин баайдар кытта билинэллэрэ, ытыктыыллара үһү. 

 

Билиҥҥи Остоолбоҕо (II Дьуһаал нэһилиэгэ) Чинэкэ диэн олус киэҥ, ытык сыһыыга Моолльоордоох хаһыа да буолан элбэх оту оттоон кэбиспиттэр. Күрүө тутар кыһалҕа тирээбит. Моолльоордоро сыһыы кытыытыттан күрүө маһын кэрдибит уонна биир мөҥүрүөн оту эргийэр үөл күрүө маһын барытын биир сырыынан маахаардаан соһон киллэрбит. Оччолорго “маахаар” диэн үс уһун сиэрдийэни киһи арҕаһыгар иилинэн баран оту эбэтэр маһы соһорго анаан оҥостубут сыһылбатын ааттыыллара. Доҕотторо “ыарахана бэрт буолуо, кэбис” диэн буойса сатаабыттарын Моолльоор: “һы, титирик буолбат дуо!” – диэн кэбиспитэ үһү. 

 

Моолльоор олус кырдьа илигинэ, нэһилиэктэригэр соҕурууттан биир Хаадьарап диэн күүһүнэн-кыаҕынан аатырбыт бэһиэччиги аҕалан олохтообуттар. Хаадьарап манна кэлэн, саха дьахтарын ойох ылан, 30-ча сүөһүлээх хаһаайыстыба тэриммит. Бу киһи Моолльоордун тапсыбаттара үһү. Бэйэтиттэн үрдүк, быдан бөҕө-таҕа көрүҥнээх Хаадьарап Моолльоору “күүстээх дииллэр дии, күүспүтүн холоһон көрүөххэ эрэ” диэн сулуйар идэлэммит. Моолльоор күрэхтэһэртэн мастыы батынар эбит уонна соруйан кыйахыыр киһиэхэ өстүйэ санаабыт. “Дьэ, бэйи! Буус (муус) Харах, кэһэтиэм! Иэскин биэриэм!” – дии саныыр буолбут. Биирдэ күһүн хаар түспүтүн кэннэ, Хаадьарап от тиэйэр, тыа быыһынан ааһар суолун таһыгар баараҕай тиит тыалтан охтубутун булан ылан, хара буордаах сыгынахтары-тойдору логлу тардан аҕалан суолун туора ууран кэбиспит. 

 

Хаадьарап сарсыҥҥытыгар кэлэн баран били суолун бүөлээбит тиити соһон баччыктаһа сатаабыт да – харыс да саҕаны сыҕарыппатах. Ол иһин тумнан, туораан ааспыт. Моолльоор моһуоктаабыта суолуттан-ииһиттэн ырылыччы көстө сыттаҕа дии. Нөҥүө күнүгэр Хаадьарап сүгэлээх кэлэн маһы бысталаан суолун босхолообут. Бу түбэлтэ кэнниттэн Хаадьарап “адьас, бэйэбэр холооно суох таһыччы киһиэхэ санана сылдьыбыппын” диэн Моолльоортон куттанар, ырааҕынан тумна сылдьар буолбута үһү. 

 

С.В. Аммосов-Моолльоор Сэмэн 1897 сыллаахха ыытыллыбыт бүтүн Арассыыйатааҕы биэрэпискэ хабыллыбыт киһи. Ол саҕана кини 72 саастаах ытык кырдьаҕас эбит. Кэргэнэ өлөн “вдовец” диэн суруллубут, 24 саастаах уоллааҕа, 22 уонна 20 саастардаах кыргыттардааҕа этиллибит. Олорбут сирэ Аһар диэн ити билиҥҥи Баатаҕай бөһүөлэгин бас билэр сирэ. Моолльоор олоҕор олус улахан, уһун Ньүөндүгүр диэн күөл баара, кини онно балыктыыра үһү. Сэмэн биирдэ күөлүттэн олус улахан сордоҥу баалкы маһынан охсон өлөрбүт. Ол сордоҥун хайыытыттан маска иилэн ылан көтөхпүтүгэр, балыгын кутуруга сиринэн соһуллубута үһү. 

 

Дьааҥы Табалааҕын кырдьаҕастара ааспыт үйэ 60-с сылларыгар: “Дьааҥы сиригэр-уотугар, истэр тухары, Моолльоор Сэмэҥҥэ тиийэр бүтүн күүстээх киһи үөскээбэтэҕэ-төрөөбөтөҕө, атын да сирдэртэн оннук күүстээх киһи кэлэ сылдьыбатаҕа”, – диэн кэпсииллэрэ. 

 

Ылдьаа КУОЛАһАП, Мэҥэ Хаҥалас, Майа. http://www.kyym.ru - сайттан. "Кыым" №43 2014.11.06