Кэрэххэ тутталлар: кугас эбэтэр мыылай маҥан өҥнөөҕү – ынах сүөһүнү, сылгы буоллаҕына – сырайа маҥан, чокуруос харахтааҕы, маҥаас сылгыны. Маны ойуун, дьэ, кыыран, өлөртөрөн, этин сонно биир күн сиэтэн баран, тириитин, баһын уҥуоҕун, тириитин тобуктарынан туйахтарын илдьэ уһулан ылар, боруоста. Дьэ, ол гынан баран икки модьу салаалаах чугас-чугас турар тииккэ маһы үүттүүр уонна икки баһыттан икки салааҕа тайаннарар уонна били үүккэ быанан ыйыыр быһыылаах. Кэрэх сиртэн 6-7 миэтир үрдүктээх буолар. Олох чолойон олорор.
“Кур кэрэх курдук” диэн өс хоһооно баар.
Киһи өлөөрү гыннаҕына, ойууну аҕалаҕын. “Бу ынаххытын, маҥан ынах баар эбит, маны тиэртэхпинэ, бу киһи үтүөрэр” диэн буолар. Дьэ оччоҕо били маҥан ынаҕы сүнньүн анньан өлөрүөхтээххин. Ойуун кыыра турар. Ол өлөрөн бараҥҥын, ханан да биир да тымыры быспакка, тугун да алдьаппакка үчүгэйдик сүлүөхтээххин. Аны, бу куолайын, тыҥатын, сүрэҕин, ханан да быһаҕы тиэрпэккэ, баһын кытта ыытыахтааххын. Дьэ, инньэ гынан баран, билиҥҥиигин (бастаах тыҥатын, сүрэҕин) күөлгэ тимирдэн кэбиһиэхтээххин. Этин сонно сиэн кэбиһэҕин. Этигэр туох да суох.
Мин бэйэм инньэ гынан турардаахпын. Кынным аахха оннукка түбэспитим. Ойуун: “Хоту дойду абааһылаах. Хотуттан кэлэн булбуттар. Онно илдьэн биэрдим, бу сүөһүнү”, – диир. Ол иһин алларанан тиэрдэр. Сүөһүнү сүлэ турдахпына “тымырын алдьатыаҥ да, бэйэҕиттэн ылан самыаҕым” диир. 18 саастаах этим, куттанан өлө сыспытым.
¥өһэттэн кэлэр абааһыга ытык кэрэх диэн баар.
Арҕаа Кэрэх Тумул, Илин Кэрэх Тумул диэннэр баар буолаллара. Былыргы үйэҕэ элбэх сүөһүнү ыйаабыттар. Бастарын уҥуоҕа сиргэ түһэ сыталлар. Ол маһын “таарыйымаҥ” диэн буолар да, сымыйа эбит. Кэрэх Тумул диэн баар. Бу Күбэйиҥдэҕэ. Буор суолу солоору икки тиити солообуттара да сылдьаллар, туох да буолбатахтара. Ити сүүрбэччэ сыллааҕыта, бу былаас саҕана.
Баҕадьа диэн сиргэ эмиэ элбэх кэрэх баар.
Василий ЗАХАРОВ, Бүлүү, Тылгыны, 1886 с. төрүөх, 1970 с. суруллубута. http://www.kyym.ru - сайттан. "Кыым" №44 2016.11.10