Кэлтэгэй, бу Саха Сиригэр биллибэтэх-көстүбэтэх кыракый бүччүм сирэ буолар. Ааспыт үйэлэр мындааларыгар киһи сүөһү тоҕуоруйбут улахан сирэ билигин аҕыйах сылгыһыт олорор үлэлиир сирэ буолла. Кыһыҥҥы өттүгэр боруоран, лүҥкүрэн, иччитэх балаҕаннара чөҥөрүһэн, эбии куччаабыкка дылы буолар
БАрыта иһийбит курдук, уу чуумпу. Арай хаарынан бүрүллүбүт тоҥ маска тоҥсоҕой тоҥсуйан торулутара иһиллэр, хам-хаадьаа алаас анныгар сытар үрэх элгээнинэн айан массыыаналара сырылаан, тыаһы-ууһу күөдьүтэн ааһаллар, салгыны саймаардан ылаллар.
Бу кыракый бүгэн сытар сир устуоруйатын туоһута 1800-1900 сыллар икки ардыларыгар төрөөн-үөскээн олоро сылдьыбыт Гаврил Новгородов-Баххаа баай туһунан кэпсээн уос номоҕо буолан сылдьар. Кини төрүттэрэ быстар дьадаҥы дьоннор эбиттэр. Оттон Баххаа аҥардас ынахтаах торбоһунан, мындыр өйүнэн, сатабылынан байбыт киһи эбит. Ити курдук, 100 тахса ынах сүөһүлэммит, биир оччо сылгылаах, табалаах эбит. Кини баай да буоллар аһара сайаҕас, аһыныгас дууһалаах киһинэн ахтыллара. Ол да иһин хамначчыттарын кытта биир дьиэҕэ, биир иһиттэн аһаан олорбут. Хамначчыттара ыал буоллахтарына ынах сүөһүгэ үлэлээччилэргэ - ынах, сылгыга үлэлээччилэргэ - сылгы бэлэх биэрэрэ. Аһын-таҥаһын, "өллөхпүнэ сир сиигэ, халлаан хаһыҥа буолуоҕа" диэн, букатын харыһыйбат эбит. Кини бэйэтэ төрөппүт оҕото суоҕа үһү, арай биир уол оҕону ииттибитэ диэн кэпсииллэр. Эмээхсининиин аһара модьу, үөскүлэҥ дьон эбиттэр. Олордохторуна, илиилэрэ атахтарыгар тиийбэт буолан, этэрбэстэрин кыайан кэппэттэрэ, хамначчыттара хачыгыраабытынан сүүрэн кэлэн, ктэрдэн биэрэллэр үһү.
Баххаа баай майгыта суобаһа ырааһынан дьоҥҥо сэргэҕэ ытыктанара, убаастанара. Уорары-талыыры, албын-көлдьүн майгыны, нүдьү балай быһыыны олох сөбүлээбэжт эбит. Нэһилиэжгин дьонун өлбүгэ сирдэрин нолуогун, дайыымкатын куруук бэйэтэ төлүүрэ үһү. Ол иһин ыраахтааҕыттан киниэхэ көмүс мэтээл кэлбитэ дииллэрэ. Өлөрө чугаөаабытын кэннэ көмүс үрүүмкэлээх торуос кэлбит. Баххаа баай сатабылынан, мындыр өйүнэн сүөһүтүн үүтүн, этин, арыытын барыстаахтык эргинэрэ. Хардатын бурдук, чэй, саахар, табах атыылаһаллара. Харчытын мунньан иһэр үгэстээх эбит. "Кыһыл көмүс манньыатым ат туйаҕын ахсын бырахтахха, хас эмит көстөөх сиринэн тиийиэ этэ", - диирэ үһү. Баххаа баайбын диэн даххаһыйан сыппакка, көрсүө сэмэй майгылаах буолан, көргө нарга эмиэ кыттыһарын сөбүлүүрэ. Ол курдук хамначчыттарын кытта "хайах хостоһуута" диэни оонньуура. Модьута бэт буолан "хаһабын хостоойоҕут, сэрэниҥ" диирэ. Биирдэ киниэхэ дьоҥҥо сэргэҕэ киэҥник биллэр Торопуун аҕабыыт кэлэ сылдьыбыт. Баххааны хантан да кууһар сирэ суох буолан, сототуттан, хонноҕун тутан баран хамсаналлара үһү. Баххаа эмээхсининиин ол курдук киһи сөҕө көрөр модьу дьоно эбиттэр. Эмээхсинин аатын, хомойуох иһин, билэр, өйдүүр киһи суох. Кинилэр иккиэн былыргы сиэринэн бүүтэхтэтэллэрэ эбитэ үһү. Бүүтэх диэн көтөр куорсунун истэригэр анньан сыаларын таһааралларын ааттыыллар. Куорсунунан анньыннахтарына сыалара таммалыы, чалҕарыйа олорор буолара үһү.
Василий Потапов суруйуута. "Кыым" хаьыат 2015 сыл ахсынньы 3 кунэ.